Хууль санаачлагчийн илтгэлийг УИХ-ын, Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалан танилцуулав. Тэрбээр, Монгол Улсын Засгийн газраас Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2022 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2022 оны төсвийн тухай, Ирээдүйн өв сангийн 2022 оны төсвийн тухай хуулийн төслүүдийг 2021 оны есдүгээр сарын 30-ны өдөр УИХ-д өргөн мэдүүлсэн.

Дэлхий нийтийг хамарсан коронавируст халдварын цар тахал дэгдсэнээр 2020 онд дэлхийн эдийн засаг 5.3 хувь, манай улсын эдийн засаг 4.6 хувиар агшиж, төсөв, санхүүгийн хүнд он жилүүд өнгөрлөө. Харин Монгол Улсын Засгийн газар өөрийн боломжит бүх нөөцийг дайчилж иргэдийнхээ эрүүл мэнд, орлогыг хамгаалах, аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжих, эдийн засгийг идэвхжүүлэх арга хэмжээг цаг алдалгүй хэрэгжүүлсний үндсэн дээр энэ оны эхний 6 сарын байдлаар 6.3 хувиар өсч, жилийн эцсээр 4.1 хувиар өсөхөөр хүлээгдэж байна.

Засгийн газар ирэх оны төсвийн төслийг “Хөдөлмөр, бүтээмж, өсөлт”-ийг дэмжихэд чиглүүллээ. Энэ хүрээнд боловсрол, соёл, шинжлэх ухаан, спортын салбарт засаглалын болон санхүүжилтийн шинэлчэлүүд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөлөө.

Нэгдүгээрт, нийгмийн суурь үйлчилгээ үзүүлдэг салбаруудын төсвийн хуваарилалтын тогтолцоо болон төрийн албаны бүтцэд шинэчлэл хийх замаар төрийн үйлчилгээ бүрийг чанартай, хүртээмжтэй хүргэх асуудлыг санхүүжилтийн механизмаар нь дамжуулж шийдвэрлэх зарлагын шинэчлэл хийнэ. Төвийн нэг төгрөг бүрийн үр ашиг, төрийн үйлчилгээний чанар хүртээмжийг нэмэгдүүлэх зорилгоор эрүүл мэндийн салбарын санхүүжилтийн тогтоолцооны шинэчлэлийг 2021 онд эхлүүлсэн бол 2022 оноос боловсрол, соёл урлаг, нийтийн биеийн тамирын байгууллагыг санхүүгийн хувьд хагас бие даалгаж, үр дүн, чанар, бодит гүйцэтгэлд үндэслэн санхүүжүүлэхээр тооцлоо. Тухайлбал, бололвсролын шинэчлэлийн хүрээнд ерөнхий боловсролын сургалтын хөтөлбөрийн бодит өртгийг тооцож суралцагчийн тоотой уялдуулсан хувьсах зардлын санхүүжилтийг нэвтрүүлэх, суралцагчийн сурлагын чанарыг үнэлэх хараат бус, бие даасан тогтолцоог бий болгох, багшийн ажлын үр дүнг суралцагчийн сурлагын ахиц дэвшлээр хэмжиж, тохирсон цалин, урамшууллыг олгох тогтолцоог нэвтрүүлэх болно. Энэ зарчмыг мэргэжлийн боловсрол сургалтын санхүүжилтийн тогтолцоонд нэгэн адил мөрдүүлнэ.

Хоёрдугаарт, орон нутгийн нийтийн биеийн тамирын байгуууллагуудын санхүүжилтийг иргэнээ дагасан зарчмаар гүйцэтгэлээр нь олгодог болно. Иргэдэд үзүүлэх соёлын болон нийтийн биеийн тамирын үйлчилгээний гүйцэтгэлийн шалгуулр үзүүлэлтийг орон нутгийн онцлог, нөөц бололцоонд тохирсон байдлаар боловсруулж, байгууллагын үйл ажиллагааг үйлчилгээ тус бүрээр нь үнэлсний үндсэн дээр санхүүжилтийн хэмжээг уян хатан байдлаар хуваарилна. Түүнчлэн, 2022 оны төсвийн жилээс Боловсролын шинэчлэлийг хэрэгжүүлж эхлэхтэй холбогдуулан Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын эрхлэх асуудлын хүрээнд “Боловсролын ерөнхий газар” Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлагийг байгуулахаар төлөвлөлөө.

Дээрх төсвийн бодлогын арга хэмжээний үр дүнд Монгол Улсын 2022 оны нэгдсэн төсвийн нийт орлого 16,415.1 тэрбум төгрөг, нэгдсэн төсвийн нийт зарлага 18,158.8 тэрбум төгрөг болж, төсвийн тэнцвэржүүлсэн алдагдал 2,387.1 тэрбум төгрөг буюу ДНБ-ий 5.1 хувь, эдийн засгийн өсөлтийг 5.0 хувьд хүрэхээр төсөөлж байна гэв.

Үргэлжлүүлэн Монгол Улсын Ерөнхий аудитор Д.Занданбат Монгол Улсын 2022 оны төсвийн төслийн талаарх аудитын дүгнэлтийг танилцуулав.

Төсвийн төслийн талаарх аудитын дүгнэлт гаргахдаа төрийн аудитын стандартыг баримталж, төсвийн орлого нэмэгдүүлэх, төсвийн зарлагыг бууруулах, төсвийн санхүүжилтийн үр ашгийг дээшлүүлэхэд анхаарснаар Улсын Их Хуралд төсвийн орлого нэмэгдүүлэх 2 асуудлыг толилуулж, Засгийн газарт төсвийн санхүүжилтийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх 5 зөвлөмж өглөө.

Үндэсний аудитын газар нь аудитын явцад цуглуулсан нотлох зүйлс, аудитын дүнд үндэслэн гаргасан дүгнэлтээс тус байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд хамаарах хэсгийг танилцуулж байна:

Аудитын дүгнэлт 6.3:

Төсвийн төлөвлөлтийг дунд хугацааны хөгжлийн бодлогод нийцсэн, нотолгоо-үр дүнд суурилан хийх ажлыг төлөвшүүлэх шаардлагатай байна.

Тухайлбал: ТЕЗ-дын 2022 онд хэрэгжүүлэх зарим хөтөлбөр, үр дүнгийн үзүүлэлтүүд нь Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр, хөгжлийн бодлогын баримт бичигтэй уялдахгүй, салбарын үйл ажиллагааны үр дүнг бүрэн, бодитой илэрхийлэхгүй байна.

Аудитын дүгнэлт 6.6:

Засгийн газраас дэвшүүлсэн төсвийн хэмнэлтийн бодлогод нийцүүлэн төрийн захиргааны байгууллагуудын автомашины хэрэглээг төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр хэрэгжүүлж, төсвийн үр ашгийг нэмэгдүүлэх боломж байна.

Аудитаар төсвийн төсөлд тусгасан зардал хэмнэх зорилтын хүрээнд МУЗГ-ын 2015 оны 184 дүгээр тогтоолд заасан шаардлагад нийцээгүй суудлын автомашиныг шилжүүлэх, худалдан борлуулах замаар төсвийн зардлыг хэмнэх боломж байна гэж дүгнэсэн. Иймд тус байнгын хорооны эрхлэх асуудлын хүрээнд хамаарах ТЕЗ-чид Засгийн газрын бодлогыг хэрэгжүүлж автомашинд зарцуулдаг байсан засвар үйлчилгээ, жолоочийн орон тоо, цалин гэх мэт зардлыг хэмнэх, төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр автомашины хэрэглээг зөв, зохистой шийдвэрлэх боломжтой.

Аудитын дүгнэлт 6.7:

Төсвийн төсөл боловсруулах, өргөн мэдүүлэх, дүгнэлт гаргах, батлах үйл ажиллагаанд оролцож буй бүх шатны байгууллагууд төсвийн төсөлд тусгагдсан орлого, зардалтай холбоотой нарийвчилсан тоон мэдээлэлтэй нээлттэй танилцах, төсвийг оновчтой төлөвлөх, дүн шинжилгээ хийх боломж хязгаарлагдмал байна.

Төсвийн тухай хуульд “төсөв хэлэлцэх, батлах” үйл ажиллагаа нээлттэй /6.5.1/, “батлагдсан төсөв, тэдгээрийн гүйцэтгэл”-ийн ил тод  байдлыг хангах /41.7/ болон төсвийн гүйцэтгэл, зарцуулалт нь батлагдсан төлөвлөгөөний дагуу хэрэгжиж байгаа эсэхэд олон нийт хяналт тавих боломжоор хангах /6.5.3/ талаарх зохицуулалтыг тусгаж өгсөн. Харин төсвийн төсөл боловсруулах, хөрөнгө оруулалтын төсөл, арга хэмжээний санал бэлтгэх үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй, олон нийт хяналт тавих боломж олгох асуудал тодорхойгүй байна.

Төсвийн төсөл боловсруулах үйл ажиллагааг хууль, эрх зүйн хувьд сайжруулж, ил тод нээлттэй болгон олон нийт хяналт тавих нөхцөлийг бүрдүүлэн улсын төсвийг хөгжлийн бодлогод нийцүүлэн үр ашигтай төлөвлөж, улмаар төсвийн гүйцэтгэл илүү үр дүнд хүрэх нөхцөл хангагдана гэж үзэж байна. Иймд төсвийн төлөвлөлтийн үйл явцыг төсвийн зарцуулалттай нэгэн адил ил тод, нээлттэй байлгах хууль эрх зүйн орчинг бий болгон сайжруулах шаардлагатай.

Аудитын дүгнэлт 6.10:

Төсөвлөлтийн зарим шаардлага хангаагүй хөрөнгө оруулалтын  62 төсөл, арга хэмжээг хуулийн шаардлагад нийцүүлэн нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдлоор дахин эрэмбэлж зохицуулалт хийх шаардлагатай.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг, С.Чинзориг, С.Ганбаатар, Б.Баярсайхан, Ч.Ундрам, Ц.Мөнхцэцэг, Т.Энхтүвшин нар боловсролын шинэчлэл, цалин хөлс, авч буй арга хэмжээний талаар асуулт асууж, тодруулга авав. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Х.Ганхуяг шилдэг оюутан, сурагчдад тэтгэлэг олгох, урамшуулж байх тухай Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарсантай холбогдуулан тодруулга авав.

Боловсрол, шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалан хэлэхдээ, улсын хэмжээнд бүх сум, хороо бүрээс нэг нэг хүүхэд, нийт 504 хүүхэд сонгон шалгаруулж, нэг жилийн хэлний бэлтгэлд хамруулна. Амжилттай төгсөгчдийг ирэх жилээс гадаадын шилдэг их, дээд сургуулиудад хамруулахаар ажиллаж байна. Мөн Боловсролын зээлийн санд өөрчлөлт оруулж байгаа гэлээ.

УИХ-ын гишүүн С.Чинзориг боловсролын шинэчлэл 2022 оны төсөвтэй уялдсан эсэх, мөн багш нарын цалин нэмэгдэх эсэх талаар тодруулахад Л.Энх-Амгалан сайд хэлэхдээ, багш нарын суурь цалинг өсгөхөөр тусгасан гэв. Тодруулбал, бололвсролын шинэчлэлийн хүрээнд ерөнхий боловсролын сургалтын хөтөлбөрийн бодит өртгийг тооцож суралцагчийн тоотой уялдуулсан хувьсах зардлын санхүүжилтийг нэвтрүүлэх, суралцагчийн сурлагын чанарыг үнэлэх хараат бус, бие даасан тогтолцоог бий болгох, багшийн ажлын үр дүнг суралцагчийн сурлагын ахиц дэвшлээр хэмжиж, тохирсон цалин, урамшууллыг олгох тогтолцоог нэвтрүүлнэ гэсэн тайлбар хийв.

УИХ-ын гишүүн Ч.Ундрам, Ц.Мөнхцэцэг нар боловсролын реформ хийх гэж буйтай холбогдуулан насан туршийн боловсролд ямар ажил хийхээр төлөвлөсөн, хичээлийн хоцрогдлыг арилгахаар ямар ажил хийж буй талаар тодруулж байв.

Гишүүд асуулт асууж, үг хэлж дууссаны дараа Байнгын хорооны дарга Г.Дамдинням холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу Улсын Их Хурлын гишүүдээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналыг бичгээр авч, санал тус бүрээр санал хураалт явуулна гэж танилцуулав.

УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар, Б.Баярсайхан, Б.Бейсен нарын бичгээр ирүүлсэн зарчмын зөрүүтэй санал тус бүрээр санал хураалт явуулахад хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхын саналаар дэмжигдлээ.

Ийнхүү Монгол Улсын 2022 оны төсвийн тухай болон бусад хуулийн төслүүдийн хоёр дахь хэлэлцүүлгийг хийсэн талаарх тус Байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Э.Батшугар Төсвийн байнгын хорооны хуралдаанд танилцуулахаар тогтлоо гэж Улсын Их Хурлын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээлэв.