Ахмад прокурор, МЗЭ-ийн гишүүн, яруу найрагч Маамын Чулуунтай ярилцлаа. 

-Та прокурорын байгууллагад 40 гаруй жил тасралтгүй ажиллажээ. Хууль сахиулах хариуцлагатай энэ албатай холбогдоход юу хамгийн их нөлөөлөв? 

Багадаа урлаг спорт, биеийн тамирт дуртай байснаас хуулийг нэг их сонирхож байсангүй. Эрийн цээнд хүрч, Улаанбаатарт Улиастайн хуаранд 1000 цэргийн карантинд цоо шинэ цэрэг Дорноговь аймгаас татагдаж очсон юм. Тэр 1000 цэргээс зурж, бичих сонирхолтой цэргүүдийг жагсаалаас гаргаж 10 гаруй хүний авьяасыг шалгаж байлаа. Тэгэхэд би эхний тавд орж, цэргийн карантинд туслах бичээчийн ажил хийх болсон юм. Удалгүй аравдугаар сард маршал Чойбалсангийн нэрэмжит байлдааны гавьяаны улаан тугийн одонт 0116 дугаар нэгтгэлийн 96 дугаар ангид “жагсаалын нууцын бичээч”-ээр ажиллаж байсан. Ингэж гурван жил цэргийн дотоод амьдралд оролцож, алба хаахдаа өглөө бүр ирц, бүртгэлийг авч танилцуулдаг ажилтай байв.

-Тухайн үед гурван жил цэргийн алба хашдаг байж шүү дээ. Тэгвэл цэргээс халагдаад шууд л прокурор мэргэжлийг эзэмшинэ гэж бодов уу?

-Цэргээс халагдаад төрөлх Дорноговь нутагтаа ирсний дараа аймгийн прокурор Х.Жамбал намайг дуудсан юм. Түүнтэй уулзахад “Чамайг судалж үзлээ, прокурор болгоно” гэдэг байгаа. Хууль сахиулдаг, олон түмэнтэй харилцдаг прокурорын энэ том ажлыг арай барахгүй байх аа гэсэн чинь “Аймгийн прокурорын өөдөөс цор цор гэнээ чи хө. Энд дөрөвдүгээр ангийн боловсролтой хүн 30 гаруй жил чухал хэргийн мөрдөн байцаагч хийгээд, төр засгаас шагнуулаад амжилттай ажиллаж байна. Чамайг сургуульд явуулж сургана, долоо хоногийн дараа ирээрэй” гэсэн юм. Прокурор гэж бичихээс цаашгүй хүнд том улаан үнэмлэх өгөөд л Дорноговь аймгийн хэсгийн прокурорт томилсон доо. Ингээд тухайн үед хүчин төгөлдөр байсан бүх хуулийг өдөр шөнөгүй товчилж тэмдэглэж, мундаг хүмүүсийн үг сургаалыг сонсож, дагалдан явсаар овоо дөртэй болсон. Аймагтаа гурван жил ажилласны дараа “Хууль цаазын дунд сургууль”-д явлаа. Тэр үед математик, нийгмийн асуудлаар шалтгалт өгч тэнцээд сургуульдаа орсон.

-Мэдээж энэ мэргэжил хувь хүнээс маш их үүрэг хариуцлага, сахилга бат шаарддаг байх?

-Прокурорын байгууллага босго өндөртэй. Хүссэн мөрөөдсөн хэн хамаагүй дарга цэргийн хүүхдүүд дуртай цагтаа ороод, дургүйдээ гардаг байгууллага биш. Ийм учраас прокурор хүн өөртөө хариуцлагатай, сахилгатай, зохион байгуулалттай, үнэнч шударга, өрөвддөг хайрладаг, нотлох баримтыг зөв үнэлэн дүгнэх учиртай. Ингэж л төр ард түмний хооронд гүүр болдог.

-Та Монголын мэргэжлийн дугуйчдын наадамд оролцохдоо долоо хоногт 1100 гаруй километр замыг туулсан гэсэн. Аяллын спортоор хэдэн жил хичээллэсэн бэ?

-Би аяллын спортыг Монголд хөгжүүлсэн гарын таван хуруунд багтах хүмүүсийн нэг гэж өөрийгөө тодорхойлно. Би 55 жил дугуй унаж уралдсан, 35 жил дасгалжуулагч хийгээд одоо нийт 1000 гаруй шавьтай болсон. Прокуророор ажиллахаас гадна ээлжийн амралтаараа дугуй унаж, шүлэг найраг бичиж цагийг үр бүтээлтэй сайн ашигладаг байлаа. Тухайн үед мэдээлэл өргөн дэлгэр байгаагүй учраас дугуйгаар илгээлтэд явдаг. Дугуй унаад 63 хоног цас бороо, салхи шуургыг ажралгүй өндөр уруу газруудыг баг хамт олноороо эсэн мэнд туулдаг байв. Бид Баян-Өлгий, Ховд, Увс аймгаас Дорнод аймгийн “Халх гол”, “Сүмбэр” сангийн аж ахуй хүртэл дугуйгаа унаад ажиллана. Тэр үед цэргийн алба хааж буй дайчдын захиаг аваад л аав ээж, ах дүүс нарт нь хүргэж өгдөг. Ийм л мэдээллийн эрин зуунд бор зүрхээрээ зүтгэж явлаа. Хадлангийн бригад, эмчилгээ тэжээлийн цэг, сүү тосны завод зэрэг алс зайдуу, хүн амьтан цөөтэй, мэдээлэл хомс газар очиж, жинхэнэ соёлын үрийг түгээж байлаа. Тэд ч биднийг алга ташин уриалгахан хүлээж авдаг цаг үе. Түүнээс гадна прокурор хүн чинь хяналт шалгалт хийж, ангийн хуулийн биелэлтийг дугуйгаар явж шалгадаг. Газрын алт болсон тарвагыг жинхэнэ харж хамгаална шүү дээ.

-Таны зохиосон дуу Монголын радиогийн алтан фондод байдаг гэл үү?

-Сэлэнгэ аймгийн Хүдэрийн сангийн аж ахуйд халиурсан их тариатай, битүү ногоон модтой, айхавтар шумуултай газар говийн хүүхэд анх удаа очиход маш сонин мэдрэмж төрсөн. Энэ мэдрэмж минь сэтгэл зүрхэнд тод үлдэж “Алтан шаргал тариа” дууныхаа шүлгийг наймдугаар сард нь бичсэн юм. Намар хичээл эхлэхэд шүлгээ дахин засаж янзлаад Монголын зохиолчдын хорооны яруу найрагч, төрийн шагналт Бэгзийн Явуухулан гэх агуу хүнд уншуулж байлаа. Тухайн үед Бэгзийн Явуухулан багш дууны шүлгийг баталдаг. “Алтан шаргал тариа” шүлгээ бариад л өрөөний хаалгыг нь зөөлөн тогшиж Явуу багштай уулзахаар оров. Тэгэхэд багш их дэгжин цэмцгэр, энгэрийнхээ халаасанд гурван өнгөөр гардаг никел, үзэгтэй. Ороод мэнд мэдчихээд “дууны шүлгээ үзүүлэх гэсэн юм аа” гэж сулхан дуугараад ширээн дээр нь шүлгээ тавилаа. Явуу багш юу ч хэлэхгүй уншаад л байсан. Миний дотор бэлбэгнээд зүрх түргэн цохилоод сандарсан гэж жигтэйхэн. Тэгсэн багш халааснаас өнөө никель балаа гаргаж ирээд, улаан өнгөтэй хэсгийг нь чадхийтэл дарснаа зураад хаячих шиг л болсон юм. Ингээд хэсэг бодож сууснаа ганц ч үг дуугаралгүй шүлгийг минь надад буцаагаад өгсөн. Өрөөнөөс нь гараад зайдуухан шиг газар очоод үзтэл “Ая хийхийг зөвшөөрөв Б.Явуухулан 1974 оны аравдугаар сарын 23, 382 дугаартай тэмдэг” гэж бичсэн байлаа. Үүнийг хараад учиргүй баярлаж, нүдний нулимс яах ийхийн зуургүй урссан даа. Миний хувьд анхны дуугаа ийн өлгийдөн авсан нь энэ. Монголын радиогийн Алтан фондод “Алтан шаргал тариа” дуу маань бий. Жил бүрийн ургацын баяраар дуулахад их гоё шүү. 

Та нийт хэдэн дуу зохиосон бэ?

-Уран бүтээл гэдэг нийгмийнхээ хөгжлийн шаардлагаар, тухайн хүмүүсийн оюун санааны хэрэгцээ болдог. Ер нь 200 гаруй дуутай. Яруу найраг болон үргэлжилсэн үгийн яруу найргийн ном нийлээд 10 гаруй номтой. Нүүдэлчин ард түмнийг тэжээж тэтгэсэн урлагийн гайхамшигтай төрөл бол уртын дуу юм. Монгол Улсын гавьяат жүжигчин Ж.Ёндонжамцын дуулсан “Сэлэнгэ мөрөн сэтгэлд урсана” гэдэг дууны шүлгийг ах нь бичсэн. Би “Эзэн Чингисийн дуулал” -ын шүлгийг би ороод тусгай шагнал авч, Дорноговио эзэн Чингисийн дуулалтай болгосон. Эх орны дайнд хойд хөршийн талаас 110 сая хүн оролцсон байдаг. Энэ их дайнаас 20 сая хөвгүүд эргэж ирээгүй, 20 сая эхийн зүрх шаналж өнчирсөн юм шүү дээ. Уг үйл явдал зүрхэнд минь шивнэсэн учраас “Ялалтын марш” гэдэг орос дуугаа 25 жилийн өмнө зохиосон. Мөн Халх голын байлдаанд жолооч нар асар их үүрэг гүйцэтгэсэн учраас “Тээвэрчдийн марш” дууныхаа шүлгийг бичсэн.

-Ажил мэргэжилтэйгээ холбоотой прокурорын дуу зохиов уу?

-“Төрийн мэргэн зөвлөхүүд минь” хэмээх прокурорын байгууллагад зориулсан, сүлд дуу бий. Зөв зохистой хуулийг хэрэгжүүлж, ард түмнээ хэрэг зөрчилд оруулахгүй, хууль ёс, дэг журмыг сахиж, улс орноо хөгжүүлэхэд гар бие оролцдог байгууллага юм. Ийм л газар амьдралынхаа 36 жилийг зориулж ажилласандаа баярладаг юм.

-Дорноговь бол Ноён хутагт Данзанравжаагийн төрсөн нутаг. Нутгийнхаа энэ агуу соён гэгээрүүлэгчид зориулж, уртын дууны шүлэг зохиосон гэсэн байх аа?

-Агуу соён гэгээрүүлэгч, газар шинжээч, уртын дуучин тэрбээр нэгэн биедээ 15 чадавхыг шингээсэн авьяаслаг нэгэн юм. Ийм алдарт их хүмүүний өлгий нутагт төрсөн болохоор би өөрийгөө хөгжүүлье гэж үргэлж санаж явдаг. Би Ноён хутагтад зориулсан уртын дууны шүлэг бичсэний дараа ая хийлгэх гэж олон хүнтэй уулзсан. Ингээд нутгийнхаа ая зохиогч Н.Лантуутай хамтарч “Ноён хутагт” айзам уртын дуугаа хийсэн юм. Дорноговийн Н.Лантуу бол Монгол Улсад анх удаа “Ноён хутагт Данзанравжаа айзам уртын дуу, “Янзаган зээрд” бэсрэг уртын дууны аялгууг зохиосон анхны эмэгтэй ая зохиогч юм. Энэ шүлэг Дорноговиос төрсөн болохоор, ая нь ч тэр нутгаас төрөх учиртай байж. Хутагт Данзанравжаагийн “Авах хүнд нэг үг ч эрдэнэ, гээх хүнд мянган үг ч улиг” хэмээн хэлсэн сургаалд үндэслээд энэ дууны шүлгийг зохиосон. Сэтгэл зүрхнийхээ хүслээр уг уртын дууг бичсэн нь хутагтыг шүтэн биширдгийн баталгаа юм.

-Та шүлэг зохиол туурвихаас гадна маш сайхан зурдаг юм байна?

-Би чинь сургуульд байхын зурдаг хүүхэд байлаа. Миний зургийн авьяасыг хөгжүүлэхэд нутгийн найз Ш.Доржбал минь тусалсан даа. Манай удамд дуулдаг хүн гэхээс зурдаг хүн байгаагүй гэдэг. Найзтайгаа нийлээд л дөрвөлжин шугамтай дэвтрийг дуустал нь дандаа дайн байлдааны зураг зурдаг байлаа. Надад нэг их алдартай зураг байхгүй, зүгээр номынхоо чимэг зургийг өөрөө хийчихдэг юм. Ихэвчлэн мал сүрэг, уул овооны цөөхөн хэдэн жижиг хэдэн зурагтай.

Эх сурвалж: Өдрийн сонин