Улсын бүртгэлийн Ерөнхий газрын Улсын бүртгэлийн нэгдсэн архивын дарга С.Оюунгэрэлтэй тус архивын газар хийгдэж буй ажлын талаар ярилцлаа.

-Монгол Улсын Засгийн газрын 2016-2020 онд шинээр боловсруулах болон үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлэх үндэсний хөтөлбөрийн жагсаалтад “Нэг иргэн-нэг бүртгэл” үндэсний хөтөлбөрийг шинээр боловсруулахаар хэрэгжүүлэхээр тусгасан. Тус хөтөлбөрийн зорилго одоо ямар түвшинд хэрэгжиж буйгаас яриагаа эхэлье.

-Тус хөтөлбөрийн зорилго нь төрийн үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэн жигд, тэгш авах нөхцөлийг бүрдүүлэх, архивын эх нотлох баримтыг бүрэн цахимжуулах, цахим хэрэглээг нэмэгдүүлэх, бүртгэлийн байгууллагын системийн хэмжээнд ашиглагдаж байгаа техник ба программ хангамж, мэдээллийн санг сайжруулах явдал байсан. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдын 2018 оны А/209 дүгээр тушаалаар “Нэг иргэн- нэг бүртгэл” үндэсний хөтөлбөрийг 2019-2020 онд хэрэгжүүлэх арга хэмжээний төлөвлөгөөг баталсан. Төлөвлөгөөний дагуу ажлын гүйцэтгэл амжилттай хэрэгжиж байна.

Тухайлбал, 2019 онд иргэний баримтын архивын нас барсны бүртгэлийн санг цахимжуулж дууссан. Мөн архивын цахимжуулалтын шинэ программтай болсон. Цахимжуулсан программын үр дүнд харьяалал харгалзахгүй лавлагаа авах боломж бүрдэж, цахимаар олгох лавлагааны нэр төрөл нэмэгдсэн.

Бүртгэлийн зарим төрлийн үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлсэн. Үндсэндээ энэ хөтөлбөрт тусгагдсан архивын ажил үйлчилгээ бүрэн хэрэгжсэн гэж үзэж болно.

-Иргэдийн хувьд өмнө нь ганц тодорхойлолт авахын тулд заавал аймаг, дүүрэг орох шаардлагатай болдог байсан. Цахимд шилжсэнээр улсын бүртгэлийн ажилчид болон иргэдэд аль аль талдаа амар байгаа байх. Өнөөдрийн байдлаар иргэд хэдэн төрлийн лавлагаа, мэдээллийг цахимаар авч байна вэ? 

-Архивын баримт цахимжсанаар иргэдэд төрийн үйлчилгээ илүү ойртохын зэрэгцээ бүртгэлийн байгууллагын ажилтанд ч ажлыг нь маш их хөнгөвчилж байгаа. Нэгж хооронд албан тоотоор авах мэдээлэл, цаасан баримтаа архиваас хайх зэрэг асуудал эрс багассан.

Архив нь иргэн, төрийн болон төрийн бус байгууллагад иргэний бүртгэлийн чиглэлээр 20 төрлийн, хуулийн этгээдийн чиглэлээр арван төрлийн, эд хөрөнгийн чиглэлээр найман төрлийн лавлагаа, хуулбар, мэдээлэл олгон ажиллаж байна.

Дашрамд дурдахад, 2018 онд батлагдсан Улсын бүртгэлийн ерөнхий хуулийн шинэчилсэн найруулгаар мэдээллийг нээлттэй, хаалттай, хязгаартайгаар олгохоор тусгайлан заасан. Энэ хүрээнд нээлттэй мэдээллийг burtgel.mn сайтад байршуулсан. Мөн иргэдийн бүх төрлийн мэдээллийг улсын бүртгэлийн аль ч нэгжид харьяалал харгалзахгүй олгодог болсон. Гагцхүү хуульд заасан үндэслэлээр өөрт холбогдох мэдээллийг авах юм.

-Улсын бүртгэлд иргэн, эд хөрөнгө, хуулийн этгээдийг бүртгэдэг. Жил бүрийн статистик  мэдээнээс  харахад дээрх гурван бүртгэлийн үйлчилгээ тодорхой хувиар өссөн үзүүлэлттэй гардаг гэлцдэг. Энэ хэмжээгээр бүртгүүлсэн цаасан эх нотлох баримт нэмэгдэж баяжигдсаар байгаа гэсэн үг үү?

–Тийм ээ. Тодруулбал, БНМАУ-ын Сайд нарын Зөвлөлийн 1984 оны “Хүн амын автоматжуулсан төв регистрийг байгуулах зарим арга хэмжээний тухай” 274 дүгээр тогтоолоор хүн амын автоматжуулсан төв регистр /ХААТР/-ийг байгуулах, БНМАУ-ын харьяат иргэдэд регистрийн дугаар олгох ажил хийгдэж эхэлсэн. Энэ ажлыг 1988 онд багтаан Монгол Улсын харьяат бүх иргэнд регистрийн дугаар олгох, иргэний гэр бүлийн бүртгэлтэй холбох ажил хийгдэж дууссан. ХААТР-1 гэж архивын баримт анх гарсан түүхтэй. Монгол Улсын бүх иргэдийн ХААТР-1 маягт манайд хадгалагддаг.

ХААТР -1, 7, 13, 14, 15, 18 гээд архивт бий л дээ. Жишээ нь ХААТР-15 гэхэд гэрлэлтийн бүртгэл гарч ирэх жишээтэй. Түүхэн ач холбогдлоороо бусад маягтаа бодвол илүү их мэдээлэл агуулдаг. ХААТР-1 маягтад тухайн иргэний төрсөн он сар, гэр бүлийн байдал, хөдөлмөр эрхлэлт, эцэг эх, хүүхдийн мэдээлэл байна. Тухайлбал, 1951 оноос төрсний бүртгэл эхэлсэн гэтэл 46 онд төрсөн хүн байлаа гэхэд тэр хүний мэдээлэл зөвхөн ХААТР-1-ээс л гарна гэсэн үг. Анхны бүртгэлийн гар бичмэл 1951 оноос эхэлсэн гээд бодохоор одоо 69 жил болж байна шүү дээ. 2010 оноос хойш орчин үеийн чиг хандлага руугаа орж программын аргаар бичдэг болсон. Өнөөдрийн байдлаар аймаг, нийслэл, төвдөө иргэний 40 гаруй сая цаасан баримт хадгалагдаж байна.

Эд хөрөнгөө бүртгүүлэх иргэдийн хувьд жил ирэх бүр нэмэгдэж байна. Одоогоор улсын хэмжээнд 1134725 хувийн хэрэг байна. Өөрөөр хэлбэл ийм хэмжээний үл хөдлөх хөрөнгө бүртгэгдсэн байна.

Харин  улсын  бүртгэлийн алба  байгуулагдсанаар  аж  ахуйн  нэгжийн  улсын  бүртгэлийн  хувийн хэрэгтэй болж түүнийг хадгалах, хамгаалах, баяжилт  хөдөлгөөнийг  тогтмол  хийх,  лавлагаанд  ашиглах зэрэг архивын үйл ажиллагаа явуулах болсон. Өнөөг хүртэл хуулийн этгээдийн бүртгэлийн хууль тогтоомж хоёр удаа шинэчлэгдэн батлагдсан байна.

Өнөөдрийн байдлаар улсын хэмжээнд 202247 мянган хувийн хэрэг хадгалагдаж байгаа бөгөөд төдий хэмжээний хуулийн этгээд байгуулагдсан гэсэн үг.

 -Улсын бүртгэлийн нэгдсэн архивт иргэний болон хуулийн этгээдийн архив хадгалагддаг. Тиймдээ ч бичиг баримт хадгалах байрны стандарт болон аюулгүй байдал хамгаас чухал. Нэг хэсэг архивын байрыг шинэчилнэ гээд яригдаад байсан. Энэ асуудал шийдэгдсэн үү ?

–Ажлын байрны багтаамж хүрэлцэхгүйгээс эд хөрөнгийн бүртгэлийн архив дүүргийн Улсын бүртгэлийн хэлтэст хадгалагдаж байна. Тус архивт Монгол Улсын иргэдийн 1951 оноос хойших иргэний бүртгэлийн бүхий л цаасан баримтыг цагаан толгойн үсгийн болон он цагийн дэс дараалал, засаг захиргааны нэгж, хуулийн этгээдийн хувийн хэргийг 1994 оноос хойших хугацааных хадгалагдаж, баяжигдсаар ирсэн. Үе үеийн удирдлагууд архивыг байртай болгох, орчин үеийн тоног төхөөрөмжөөр хангах, цаасан баримтаа бүрэн цахимжуулах тал дээр санаачилгатай ажилласан. 2013 оноос эхэлсэн бүртгэлийн цахимжуулалтын ажил үндсэндээ дууссан.

Цахимжуулснаар эерэг, сөрөг хоёр тал байна. Мэдээллийг шуурхай, хүртээмжтэй, цаг алдалгүй дамжуулах боломжийг бүрдүүлсэн боловч цаасан эх нотлох баримтаа стандарт горимын дагуу хадгалж хамгаалах асуудал хаягдаад байдаг. Харин өнгөрсөн жил архивын байрны асуудлыг ХЗДХЯ шийдэж өгсөн.

Үнэндээ иргэдийн бичиг баримт хадгалах байрын нөхцөл байдал хэцүүхэн байсан. Гадны байгууллагын зочид, төлөөлөгчид ирээд ажил байдалтай танилцахад ичмээр байсан. Одоо харин шинэ байртай болох асуудал шийдэгдсэн учраас архивын ажилчид баяртай байна. 

Иргэд Burtgel.mn цахим системээс дараах төрлийн лавлагааг авна. Үүнд:

• Цахим үнэмлэхийн лавлагаа,
• Оршин суугаа хаягийн лавлагаа,
• Төрсний бүртгэлийн лавлагаа,
• Гэрлэсний лавлагаа,
• Гэрлэсэн эсэх лавлагаа,
• Гэрлэлт дуусгавар болсныг бүртгүүлсэн тухай лавлагаа,
• Хуулийн этгээдийн дэлгэрэнгүй лавлагаа,
• Хуулийн этгээд бүртгэлтэй тухай лавлагаа,
• Үл хөдлөх эд хөрөнгөтэй эсэх лавлагаа,
• Үл хөдлөх эд хөрөнгийн дэлгэрэнгүй лавлагаа,
• Овог, эцгийн нэр, нэр өөрчилсний лавлагаа,
• Эцэг тогтоосны лавлагаа,
• Төрөл, садны тухай лавлагаа,
• Регистрийн дугаарын тухай лавлагаа,
• Регистрийн дугаар сольж, шинээр олгосон тухай лавлагаа,
• Гадаад паспорт дахин авсан тухай лавлагаа,
• Гадаад паспорт анх удаа авсан тухай лавлагаа,
• Гадаад паспорт огт авч байгаагүй тухай лавлагаа,
• Хуулийн этгээдийн үүсгэн байгуулагч, хувьцаа эзэмшигчийн тухай лавлагаа,
• Хуулийн этгээдийн гүйцэтгэх удирдлагын талаарх лавлагаа(итгэмжлэлгүйгээр төлөөлөх эрх бүхий этгээд мөн хамаарна),
• Хуулийн этгээдийн хаягийн талаарх лавлагаа,
• Хуулийн этгээд улсын бүртгэлд бүртгэлтэй эсэх лавлагаа,
• Хуулийн этгээд татан буусан эсэх лавлагаа,
• Хуулийн этгээдийн нэр өөрчлөгдсөн тухай лавлагаа,
• Хуулийн этгээдийн нэр, хэлбэр өөрчлөгдсөн талаарх лавлагаа,
• Хуулийн этгээдийн хувийн хэргийн хуулбар,
• Үл хөдлөх эд хөрөнгийн хувийн хэргийн хуулбар зэргийг авах боломжтой.