Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн үйл ажиллагаанд дүн тавих зорилгоор Монголын медиа корпорациас “Ардын үг” иргэдийн зөвлөлдөх аяны хэлэлцүүлгийг цувралаар зохион байгуулж байгаа билээ.

Энэ гуравдугаар сарын 6-ны өдөр анхны хэлэлцүүлгийг  Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн  өнгөрсөн 8 жилийн хугацаанд гадаад бодлого, аюулгүй байдлын чиглэлээр хийсэн ажлын хүрээнд хийсэн юм.

Удаах хэлэлцүүлгийг “Монгол хэмээх нэгэн нэр” сэдвийн дор гуравдугаар сарын 29-ний өдөр “Чингис” зочид буудлын хурлын танхимд зохион байгууллаа.

Уг хэлэлцүүлгээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн 2009-2017 оны хооронд монгол хэл, бичиг, түүх, соёл, уламжлалаа дээдлэх, сэргээх, хөгжүүлэх, дэлгэрүүлэх, монгол хүнээ хөгжүүлэх, урлаг, спорт, нийгмийн бодлогыг дэмжих  чиглэлээр гаргасан зарлиг, санаачилга, хэрэгжүүлсэн төсөл, хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн талаар ярилцлаа.

Уг зөвлөлдөх хэлэлцүүлэгт хөндлөнгийн “МЕС” судалгааны төвөөс санамсаргүй түүврийн аргаар сонгосон 450 гаруй “Ардын эксперт” оролцсон юм.

Зөвлөлдөх хэлэлцүүлэгт Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцон иргэдийн тавьсан асуултад дэлгэрэнгүй хариулт өгөв.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж хэлэхдээ “Зөвлөлдөх хэлэлцүүлэг явуулдаг ийм соёл тогтож байгаад би баяртай байна. Ард иргэдээс сонгогдсон, томилогдсон албан тушаалтан хийсэн ажлынхаа талаар иргэдийн хүссэн үед, мөн хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын зүгээс санал тавьсан аль ч тохиолдолд тайлбарлах, ярих шаардлагатай гэж би боддог. 

Бид ч байнгын өдөр тутмынхаа ажилд дарагдаад өмнө хийсэн зарим ажлаа санахгүй болчихсон ч тохиолдол байдаг. Иргэдэд ч Ерөнхийлөгчийн хийсэн зарим ажлын талаар тайлбар авах шаардлага гардаг байх. Энд сууж байгаа хүмүүсээс таны хийсэн тийм ажил, гаргасан шийдвэр намайг баярлуулсан гэж хэлэх хүн байгаа байх. Таны гаргасан тэр шийдвэрт би үнэхээр дургүйцсэн, яагаад ийм юм гаргасан юм бэ гэж тайлбар асуух хүн ч байж магадгүй.

Би хувьдаа УИХ-ын гишүүд, сайд дарга нар ч адилхан, иргэддээ тайлагнадаг, аймгийн удирдлага нь аймгийнхаа иргэдэд, сумын удирдлага нь сумынхаа иргэдэд тайлагнадаг, хоорондоо ажлаа ярьдаг байх нь их чухал гэж бодож байгаа. Зайнаас, амьдралдаа гар барьж үзээгүй байж бие биеэ доош хийж муулаад суух нь Монголын урагшлах замд сайн нөлөө болохгүй. Харин улаан нүүрээрээ тулаад уулзаад ярилцахаар монгол хүмүүс сайхан ойлголцдог.

Монголын медиа байгууллагаас тавьсан саналд үгүй гэж хэлэх аргагүй байсан. Бид бүхэн энэ хүмүүсийн гаргасан хөтөлбөрийн дагуу ажлаа танилцуулна. Энэ арга хэмжээнд хот, хөдөөгийн иргэд, мөн гадаад оронд сууж байгаа иргэд чөлөөтэй оролцох боломжтой байгаад би хувьдаа баяртай байна. Оршлоо багасгаж шууд асуулт хариултын байдлаар явъя гэж бодож байна” гэв.

Ингээд зөвлөлдөх хэлэлцүүлэг асуулт хариултаар үргэлжиллээ.

Хөтлөгч Б.Жаргалмаа: -Би СГЗ Ш.Гүрбазар гуайг аминчилж урьсан юм. Монголоо гэж их ярьдаг хүн учраас урьсан. Та эхлэх үү?

Монгол Улсын СГЗ Ш.Гүрбазар: -“Би иргэн хүнийхээ хувьд үүнд оролцож болох уу” гэж Монголын медиа группын удирдлагууд руу 20-иод хоногийн өмнө ярьж байсан. Би энэ удаа зохиолч, сэтгүүлч гэдгээрээ биш, Баянзүрх дүүргийн иргэн гэдгээрээ орж байна. Миний саналыг хүлээж авсанд баярлалаа.

Бүгдээрээ сэтгэлээсээ ярья. Би яах гэж “Монголоороо гоёдог. Монголтойгоо адилхан. Монголын үнэртэй салхи, Монголоо санасан сэтгэл” гэж шүлгүүд бичээд байдаг юм бэ гэвэл хуучны нам, эх орны сэдэвт шүлэг шиг алдар хүнд олох гэж бичдэггүй юм. Үнэхээр миний эмзэглэдэг юм бол энэ. Энэ юмыг энэ даяарчлал дотор алдчих вий. Үүнийг сахиж хэвтээд, үүнийгээ чарлаад байх юм шүү гэж бодсондоо энэ шүлэг, дуунуудыг хийдэг. Энэ хамгийн чухал. Үүнийгээ л алдахгүй байхад болно.

Эдийн засаг дээр, дор янз бүр байдаг. Сэргэх нэг өдөр ирнэ. Айлууд галтай, галгүй байж болно. Галгүй байлаа гээд хойно байгаа алтан гэрэлээ шатаахгүй нь ойлгомжтой. Ийм үед үүнийг гаргаж ирэх чандын ухаан хэрэгтэй. Энэ бол чухлаас чухал зүйл. Амин юм гэж бидэнд бий. Би есдүгээр Богдын тухай маш сайн мэднэ. 1993 онд тодруулах гэж явж байсан хүний нэг бол би. Та бол маш их иргэний зориг гаргасан. Энэ бол Монголын тусгаар тогтнолтой холбоотой, Монголын чандын үнэмшилтэй холбоотой зүйл. Та бол гайхамшигтай, нэр төртэй хийж чадсан.

Өөрийнхөө мэдэл, эрх, цаг хугацааны хүрээнд энэ нандин зүйлийн дархлааг сайн тогтоогоод авъя гэдэг бол таны чандын ухаан юм. Энэ чухал, бусад нь болно. Монголын заяа өндөр. Дархлаа л цагийн цагт тогтоож, үеийн үед байх ёстой.

Монголын медиа группынхэнд хэлэх өөр нэг санал бол Ардын үгээр гарсан саналуудыг дараагийн Ерөнхийлөгчид сайн дамжуулах хэрэгтэй. Үүнийгээ битгий алдаарай гэж цаашаа хэлмээр байгаа юм. Би иргэн, яруу найрагч хүний хувьд хэлэхэд үнэхээр гайхамшигтай зүйлсийг тогтоосон танд баяр хүргэе.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ерөнхийлөгчийн ажлын нэг онцлог байгаа юм. Үүрэг, хариуцлагыг нь хуулиар маш тодорхой зааж өгсөн. Нөгөө талдаа Монголын уламжлал, соёл, хэл, заншлын асуудлыг аль ч төрийн байгууллагад гэхээсээ нэг яам хариуцаад явдаг. Ер нь соёл, уламжлал, түүхтэй холбоотой асуудлыг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч авч явах ёстой. Монголын сэдэв бол Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн авч явах ёстой сэдэв мөн гэж би эхнээсээ үзсэн. Авч явах ёстой гэж үзсэн таван сэдвийн маань нэг бол Монголтой холбоотой сэдэв байгаа юм.

Хуулиар бүх ажлыг заагаад өгчихсөн байдаг учраас үүнийг авч явах нэг арга олсон. Тэр юу вэ гэхээр манай иргэдээс гарч байгаа Монголтой холбоотой сайн санаачилгыг дэмжие. Түүнийг ажил болгоход түлхэц үзүүлье. Энэ бол Элбэгдоржийн гэдэг юм уу, Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байгаа хүний ажил гэж өрөөсгөлөөр харах хэрэггүй. Үнэхээр та бүхний дэмжлэг, оролцоо байгаагүй бол миний ажил хийх, гүйцэтгэх гэж юу байх вэ. Энэ талаас нь харах хэрэгтэй.

Энэ нь сайн соёл болоод, манай  иргэд сайн зүйл гэж үзэж байгаа соёл болж, Монголын төрийн бодлого болж цаашаа тогтох  хэрэгтэй.

Хэрэв энэ нь хүний нэрээр нэрлэгдвэл мартагдана. Өөрчлөгдөнө. Энэ бол Монголын нэрээр нэрлэгдэх ёстой ажлууд. Ийм санаачлагуудыг дэмжие гэсэн хандлагаар ажиллаж байсан гэдгээ хэлье. Баярлалаа.

Монгол Улсын гавьяат багш Ш.Чоймаа: - Монгол дархлаа гэдэг бол яах аргагүй өнөөдөр бидний аминд тулсан асуудал юм. Ш.Гүрбазарын хэлдгээр бид өнөө маргаашийн эдийн засаг, хүмүүсийн бухимдлын тухай л ярьж байна. Монгол дархлаа гэдэгт хүмүүс олон зүйлийг хамруулж ярьж байна лээ. Энэ үнэн. Дэлхийд түгсэн Монголын нууц товчоо номын нээлтэд зориулж Үндэсний номын сан дээр Ерөнхийлөгч үг хэлэхдээ хийсэн ажлаа жагсаагаад үзсэн. Монгол судлал, монгол өв соёлыг дэмжих талаар нэлээд ажил хийсэн байна лээ гэсэн. Ерөнхийлөгч гэдэг хуучнаар бол хаан гэсэн үг. Үе үеийн Ерөнхийлөгч нарын авч явах алсын хараатай бодлого бол монгол дархлаа байх ёстой. Энэ цаашаа дархлаа болж үргэлжлээсэй билээ.

Өнөөдөр хоёр том гүрний дунд байгаа бид өөрсдөө даяаршил гэж ярьж, өөрөө өөрийгөө даяаршуулах, харьшуулах гээд, эцэг эх нь хүүхдээ хүртэл тийм байдалд оруулж байна. Ийм эгзэгтэй үед энэ үнэхээр чухал асуудал юм. Монгол хэлээрээ ярьж, ойлгож, ухаарч чадаагүй байх үед нь цэцэрлэгийн хүүхдэд гадаад хэл зааж байна.

Монгол хэл бичиг, өв, соёл гэдэг зүйлийн талаар  Ерөнхийлөгчийн хоёр чухал зарлиг 2010 онд гарсан.  Энэ нь Монгол бичгийн албан хэрэглээг нэмэгдүүлэх тухай зарлиг, Монголын уламжлалт ухаан, арга билгийн үндэс гэдэг хичээлийг ЕБДС-д албан ёсны хичээл болгож оруулах, түүний ач холбогдлын тухай маш дэлгэрэнгүй заасан зарлиг юм. Өнөөдөр үнэнийг хэлэхэд өөрөө хотод өсч төрсөн, аав ээж нь ч  хотод өсч төрсөн ийм хүмүүс бол махыг нь иддэг болохоос биш малын тухай төсөөлөлгүй болчихоод байна.

2000 жилийн түүх нь бидэнд илхэн байгаа өнө эртний түүхтэй Монгол Улс маань дэлхийгээс ялгарах өв соёлоороо л өөрийн дархлаа хийж, монгол үндэстэн оршин тогтнохын төлөө явах нь чухал юм.

Тусгаар тогтнол гэдгийн үнэ цэнийг залуучуудад ухааруулаасай билээ. Үүнийг ухаарахын тулд монгол үндэстэн дэлхий даяаршиж байгаа нөхцөлд хоёр том гүрний дунд яаж оршин тогтнох билээ гэдэгт сэтгэл зүрхээ зовоож, монгол судлал, монгол өв соёл, энэ бүрхний талаар Ерөнхийлөгчийн хийсэн ажлууд асар их байна. Энэ хийсэн зүйлийг цааш уламжлуулах талаар та анхаарал тавиасай билээ. Цагаан сараар монгол дээл өмсчихөөд, монгол дуу дуулчихад монгол хүн гэдэг бол биш шүү дээ. Толгой тархи нь монголоороо сэтгэдэг, өнө эртний монгол хэлний үгийн язгуур гарлыг үгийн гарлын толь шиг хадгалсан, үндэснийхээ бичиг үсгийг мэдэж, түүнийгээ ухаж, ухаарч байж л сая чи монгол хүн гэж өөрийгөө бардам хэлдэг болно шүү дээ. Үүнийг ухаараасай билээ.

Хан-Уул дүүргийн 8 дугаар хорооны иргэн Баатарсүрэн: -Би Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид уулзалтаас өмнө “Сайн” гэдэг дүн тавьчихсан хүн. Ер нь сайн ажилласан. Ерөнхийлөгч болохоосоо урьд хийж байсан ажлуудаас нь өгсүүлээд Ерөнхийлөгч болсон 8 жилд үнэхээр сайн ч ажилласан, манай Монголын талаар дээд хэмжээний сайхан ч сурталчилгаа явуулсан. Үүнийг бид бүгд мэдэж байгаа.

Нэг зүйлд шүүмжлэлтэй байна. Энэ Ерөнхийлөгчийн чихэнд хүрдэг үү, үгүй юү, мэдэхгүй.  Намаар талцаж, их олон хүнийг намын харъяаллаар ажлаас халлаа. Үүнийг та эрхэлсэн ажлынхаа, эрх мэдлийнхээ хүрээнд хойшид анхаарч, мэргэшсэн мэргэжилтнийг хэвээр нь ажилллуулах талаар харж үзвэл ямар байсан бэ. Ийм санал байна.

Яваад үзээд байвал монгол орон ямар сайхан гайхамшигтай вэ гэдгийг бүгд ойлгоно. Үзээгүй учраас ойлгохгүй байна. Сая зурагтаар гарсан. Гадаадын нэг эмэгтэй Монголыг амьдрахад хамгийн сайхан чөлөөтэй орон гэж нэрлэсэн байна лээ. Үнэхээр сайхан санагдсан. Бид зурагтаас өөр мэдээлэл авах зүйлгүй тийм хүмүүс. Ерөнхийлөгч ажлаа өглөө ч гэсэн цаашид Монгол орныхоо төлөө олон сайхан санаачилга гаргаж ажиллаасай гэж хүсэн ерөөе. Сайн сайхан бүхнийг хүсэе.

“Чингисийн хөх Монголоо Чимээлээд ирж төрөөрэй” гэж дараа төрөх хүүхдүүдийг бэлгэдэж ерөөе.

Баянзүрх дүүргийн 15 дугаар хорооны иргэн, эмч Мэндсайхан: - Монголын медиа группын явуулж байгаа “Ардын үг”-ийг хүмүүс сонин сонин байдлаар хардаг. Юуг нь ч ойлгоогүй байж Элбэгдорж явахаасаа өмнө өөрийгөө сурталчлахаар юм хийгээд эхэллээ гэж зарим нь хэлдэг.

Гэтэл өнөөдөр өөрөө ирээд суугаад үзсэн чинь бид энэ их олон мэдээлэл дотроос ерөөсөө хэрэгтэй юм авдаггүй юм байна. Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийн хүрээнд хамаарах ч юм бий, хамаарахгүй ч юм бий.

Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгчтэй 2004 онд Ерөнхий сайд болохоос нь өмнө Өвөрхангайн нэг суманд лекц уншихаар очиж байсан. Тэр нь Өвөрхангайдаа “Хойд Солонгос” нэртэй сум л даа. Би өөрөө Өвөрхангайн хүн. Тэгэхэд нэг уулзсан. Өнөөдөр 13 жилийн дараа барааг нь харж байна.

Би энэ хүнийг үнэлж явдаг хүн. Асар их шүүмжлүүлсэн хэрнээ юм хийдэг. Элбэгдорж шиг шалгуулъя гэхэд УИХ-ын гишүүний ажлаа өгөөд шалгуулсан хүн энэ хугацаанд гараагүй шүү дээ.  Энэ монгол дархлаа, спорт, эмнэлэг, монгол өв соёлтой холбоотой зүйл, үндэсний аюулгүй байдал, АСЕМ зэргийг олон хүн эсрэгээр ярьдаг. 

Би өөрөө монгол уламжлалт эмнэлгийн эмч хүн. Дараагийн Ерөнхийлөгчид нэг чухал зүйлийг захиарай. Монгол Улсын эрүүл мэндийн систем бол бас л нэг дархлаа. Үүнийг цаашдаа анхааралдаа байлгаарай.

Үүний дотор Монголын брэнд болсон Монголын уламжлалт анагаах ухаан явдаг. Уламжлалт анагаах ухаан дотор жинхэнэ байгалийн гаралтай монгол эм тан хийх арга бий. Үүнийг хөгжүүлэх тал дээр та ивээлдээ авч дараагийнхаа хүнд өгөөрэй. Монгол Улс жилдээ 200 гаруй тэрбум төгрөгийн эмийг гаднаас авч хэрэглэдэг.  Монголын уламжлалт анагаах ухааны 5-6 цех энэ дотор хувь хэмжээ эзэлж чаддаггүй. Гэтэл ханиад томуу, цагаан цэцэг, салхин цэцгийг анагаах эм манайд байгаа. Манай ЭМЯ-нд ховор эмийн ургамал, жимс жимсгэнийн фонд байхгүй. Гадаад орнуудад байдаг. Үүнийг үржүүлж, уламжлалт анагаах ухаанаа хөгжүүлбэл хүн амын эрүүл мэндэд хэрэгтэй.  Мөн сургуулийн хөтөлбөрт өвчнөөс сэргийлэх уламжлалт арга гэдгийг оруулж өгмөөр байна. Танд амжилт хүсье.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж: -Ш.Чоймаа багшийн хэлсэн дээр нэг зүйл хэлэхэд өнгөрсөн хугацаанд хийсэн, хийгээд хэрэгжээд явж байгаа  ажлаа жагсааж үзэхэд 100 гаруй ажил гарч байсан.Түүний 30-аад нь “Монгол”, “Монголын төлөө” гэдэг сэдэвтэй холбогдож байсан.

Ерөнхийлөгчийн ажлыг аваад хамгийн анх миний хийсэн ажил бол ажлынхаа өрөөг Иргэний танхим болгохоос эхэлсэн. Төрийн ордонд Х.Чойбалсан гуай, Ю.Цэдэнбал гуайн сууж байсан, миний өмнөх Ерөнхийлөгч хүртэл ажиллаж байсан ажлын өрөөг Иргэний танхим болгоё гэсэн. Хуучин ҮАБЗ-ийн нарийн бичгийн дарга суудаг байсан өрөө рүү би өөрөө шилжсэн. Ордны засвараар урагш маш их татсан өрөө байсан.

Ард иргэдээс гарсан нэг сайн санаачилга, иргэд нь оролцдог байя гэсэн санаачилгыг дэмжихэд л улс орон даяар яваад өгдөг. Бүх аймаг, бүх сум Иргэний танхимтай болсон. Сарын ажлын хөтөлбөр гаргасан байна. Хэнтийн Батширээт гэж гайхалтай сум байна. Сард 17 хоног иргэд нь цуглаж ярьдаг. Тийм хэвшил тогтсон. Сургууль дээр гар утас яаж хэрэглэх вэ гэсэн асуудлаар ярьж байгаад сургуулийн хүүхдүүд сургуульд явахдаа гар утас авч явахгүй гээд шийдвэр гаргаад ажлаа зохицуулсан. Ийм гайхамшигтай, олон нийтээс гарч байгаа зөв саналыг төрийн зүгээс дэмжихэд үр дүн нь гардаг.

Олон газар явж байхдаа Монголын тухай, Монголын гайхалтай байсан тухай ярихдаа ганц жишээ татдаг. Би Бүгд Найрамдах Иран Улсад очиж байсан. Ираны дээд удирдагч гэж Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын дээр нэг хүн байдаг. Дээд удирдагч Аяатолла Хомейни гэдэг хүнтэй гар бариад л “Би өчигдөр Өлзийт хааны бунханд очоод ирлээ” гэхэд л Аяатолла Хомейни миний өөдөөс “Бид монголчуудад баярлаж явдаг” гэж хэлсэн. Монголын Ил хаад, Хүлэгү хаанаас эхлээд таван хаан байсан. Иранд анхны их сургуулийг монголчууд байгуулсан. Анхны одон орон судлах төвийг монголчууд байгуулсан. Анхны эмнэлэг, гэхдээ бүр сэтгэцийн эмгэгтэй хүмүүст зориулсан хөгжмөөр эмчилдэг эмнэлгийг монголчууд байгуулсан. Энэ ямар гайхамшигтай юм бэ. Музейд нь ороод үзэхэд үзмэрийн 70 хувь нь монголчуудтай холбоотой байсан.

Бид ийм гайхамшигтай түүхээрээ, ийм гайхамшигтай боломжоороо бахархахаас өөр арга байхгүй. Тэр хүн бараг хэрийн хүнтэй үг сольдоггүй, дэлхий дээр байгаа шиа шашны хамгийн дээд удирдагч гэж явдаг хүн шүү дээ. Тэр бас хэлж байгаа юм. “Танай хаан байхдаа манай шиа шашныг энэ газарт тэргүүлэх шашин болгож зарласан юм. Түүнд нь бас бид баярлаж явдаг” гэсэн. Үзэл бодол, шашнаар ялгаварлах зүйл байгаагүй. Ийм гайхамшигтай соёл бүтээж явсан улс.

Саяхан “Монголын эртний түүх” гэсэн 5 боть ном бичих саналыг манай түүхчид гаргасан. Энэ саналыг бид дэмжсэн. Зарим хүмүүс итгэдэггүй юм. Яг сүүлийн 4 жилд хамгийн их бүсээ чангалсан төрийн байгууллага бол уг нь Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар, Ерөнхийлөгчийн алба байгаа юм.

Манай төсөв 2013 онд 11 тэрбум төгрөг байсан. Одоо дөрвөн тэрбум гаруй төгрөг байгаа. Бод доо. Хэдэн тэрбумаар буулгадаг. Гэхдээ сэтгэл байх юм бол идэж уух, албаны зардал, бүх юмнаасаа танаад ийм зүйлийг дэмжиж болдог. Хамгийн гол нь тэр удирдагч, тэнд байгаа хүнд сэтгэл байх хэрэгтэй. 

Энэ номыг дэмжих бол айхавтар асуудал биш. Хамгийн гол ач холбогдол нь юу байсан бэ? Бид ЗХУ-д сурч л байсан. Европ, АНУ, барууныхан монголчуудыг юу гэдэг байсан бэ? Нүүдэлчид, бүдүүлгүүд гэсэн хандлагатай. Юм бүтээдэггүй, нурааж явдаг улсууд гэдэг. Гэтэл энэ номыг аваад үзэхээр, 2000-3000 жилийн түүхийг аваад үзэхээр монголчууд гайхамшигтай соёлыг бүтээж явжээ. Үүгээрээ л бид буруу ойлголтыг алга болгож байгаа юм. Үүнийг бид гадагшаа ярих биш, эхлээд хүүхдүүддээ зааж өгөх хэрэгтэй. Нэгдүгээр ангиас нь эхлээд Монголын соёл, уламжлалтай холбоотой Ш.Чоймаа багшийн ордог хичээлийн талаар Боловсролын яамтай хамтарч зарлиг гаргасан шүү дээ.

Нэгдүгээр ангиасаа л хүүхэд Монголынхоо соёл, уламжлалтай танилц. Эхлээд хэдүүлээ хүүхдээ монгол болгоё. Монгол сэтгэхүйтэй, Монголдоо хайртай, Монголынхоо түүхээр бахархдаг,  Монголынхоо соёлоор бахархдаг, аав ээжээ хүндэтгэдэг болгоё. Дараа нь хүүхэд том болоод гадаад улсад сурч болно. Гадаад хэл сурч болно. Гадаад соёлтой танилцаж болно. Суурийг нь эхлээд монгол болгож тавьж өгье. Үүгээрээ гайхалтай. Монголчууд бүтээж явсан юм гэдгийг энд бий болгож өгсөн.

Үндэсний дархлаа, үндэсний чанар юугаар танигддаг юм бэ гэхээр ямар соёл бүтээж явснаараа л танигддаг. Соёл бүтээдэг үндэстэн цөөхөн байдаг. Тийм цөөхөн үндэстний нэг нь монголчууд байгаа юм.

Монголчуудыг доош нь хийдэг өөр нэг юм бий. Овог, аймгийн зохион байгуулалттай, бараг л улс, үндэстэн гэсэн ойлголт байгаагүй. Нэг л нүүдэллэсэн улс гэдэг. Энэ номоос аваад үзэхэд Хархорумаас эхлээд, өмнө нь байсан Сяньби, Жужан, Уйгур бүгд өөрийн нийслэлтэй. Гайхамшигтай соёлтой. Тэр хээ, торго, өмссөн хувцас хүчийг дуурайдаг. Монголчууд дэлхийд их гүрэн байхад монгол цэрэг шиг үсээ засуулахыг, монгол эмэгтэй шиг малгай, хувцастай байхыг, монголчууд шиг хувцасладаг байхыг дэлхий хойноос нь дагадаг байлаа. Ийм гайхамшигтай соёлыг монголчууд бүтээж явсан юм. Үүнийг л бид хамгийн энгийн хэлээр иргэддээ хүргэх гээд байгаа юм. Энэ ном хамгийн эрэлттэй ном болоод байгаа. Одоо үүнийг цахим болгоё гэж байгаа. Веб сайт руу ороход л энэ 5 ном бүгдээрээ байдаг, хүн принтерлэж аваад унших боломжтой болгоё. Эхлээд Монголын түүхээ хүмүүстээ ойлгуулаад, Монголын түүхээрээ хойч үеийнхэн бахархдаг, бидний хийж чадаагүй зүйлүүдийг нэмээд хийх юм бол энэ ажил цаашаа явах юм гэж хувьдаа би боддог.

Хувь хүний харилцаа, улс орны удирдагчдын хоорондын харилцаа гэдэг бол маш чухал зүйл. Ямар ч улс оронд очсон, миний хөтөлбөрт заавал оруулдаг зүйл бол Монгол судлалын сургуулиар орох байдаг. Монгол судлаачдын их хурал болоход 500 гаруй эрдэмтэн 40 гаруй орноос ирээд, бараг 90 хувь нь монгол хэлээр ярьж байсан. АНУ, Хятад, Япон, Европоос ирсэн бай хамаагүй, монгол хэлээр ярьж байгаа юм. Ямар гоё сонсогддог вэ. Монголын түүхийг судлаад, түүгээрээ цалин аваад, Монголын түүх ийм гайхамшигтай, монголчууд ийм юм бүтээж явсан гэдгийг тэр их сургууль, оюутнуудаар дэмжуулаад дэлхийгээр тарааж байгаа юм.

Монгол судлалын төв бол Монгол Улс л байх ёстой. Зарим газар Монголын бүх соёл, бүх юмны төв тэнд байна гэж хүчээр татах гэсэн хандлага бас байгаа. Үүний өөдөөс хэн сөрж зогс