Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж  өнөөдөр Монголын эдийн засгийн чуулганы хоёр дахь өдрийн хуралдааныг нээж үг хэллээ. Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржийн хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь хүргэж байна.

Бидэнд салхины чиг гаргаж өгч байгаагаараа энэ чуулган чухал

Энэ жилийн Эдийн засгийн чуулган үр дүнтэй, сайн зохион байгуулалттай болж байна гэж би харж байна. Хэлэлцэж байгаа асуудал, оролцогчдын хүрээг харахад урьд урьд жилүүдийнхээс ахисан байна. Зөвхөн уул уурхай, эдийн засаг гэж ярьдаг байсан. Энэ удаа их олон асуудал ярьж байна. Уур амьсгалын өөрчлөлтөөс эхлээд институтийн засаглал, мэдээллийн ёс зүй, төрийн хяналт шалгалт, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл, санхүүгийн салбарын тэнцвэртэй байдал, хөгжлийн асуудал, хөрөнгө оруулалтын орчин, түүнийг сайжруулах арга зам, Монгол Улсын зээлжих зэрэглэл, аж ахуйн нэгжийн засаглал гээд маш олон зүйлийг ярьж байна. Өчигдөр та бүхэн маш их шахуу хөтөлбөртэй ажилласан. Өнөөдөр орон нутгийн хөгжил, Монгол Улсын өрсөлдөх чадварын тухай ярих гэж байгаа нь чухал юм. Түүнээс гадна маргаан таслах мэргэжлийн байгууллага, шүүх, бизнес, мэргэжсэн арбитрын хоорондын харилцаа, тэтгэвэр, эрүүл мэндийн тогтолцоо гэх мэт асуудлыг хүртэл авч ярилцаж байгаа нь их зүгээр санагдаж байна.

Чөлөөт худалдааны хэлэлцээрээр дамжуулж Монголын экспортыг яаж нэмэгдүүлэх, хуулийн тогтвортой тодорхой байдал, бизнесийн орчин ямархуу уялдаатай байж болох, Монголын үйлдвэр худалдааны нөхцөлийг яаж өөрчлөх, Улаанбаатар хотын хөгжлийн стратеги, монголын аялал жуулчлалын салбарыг хэрхэн хөгжүүлэх зэрэгт ямар хүндрэл тулгамдаж байна вэ гээд эдгээр асуудлыг тойрч ярилцаж, манай бизнесийнхэн, улс төрийн шийдвэр гаргагчид,  олон нийтийн байгууллагынхан, хэвлэл мэдээллийнхэн нийлж хэлэлцэж байгааг үнэхээр цаг үеэ олсон чухал  зүйл гэж би харж байна.

Бидэнд асуудлаа нээлттэй ярилцдаг Монголын өөрийнх нь нэг зарчим байгаа. Өнөөдөр Ерөнхийлөгч үг хэлж байгаа нь чухал байж магадгүй. Гэхдээ та бүхний хэлж байгаа үг илүү чухал гэж бид үздэг. Монгол бол ардчилсан улс. Хамгийн том албан тушаалтай нэг хүн дандаа гараад үг хэлдэг, тэр хүний үг үргэлж зөв байдаг гэсэн зүйл байхгүй. Харин ард иргэд, олон нийт сууж ярилцаад, тэндээс сайн санаа гарвал шийдвэр гаргахад оролцдог, түүнд нөлөө үзүүлдэг хүмүүс нь түүнийг дэмжээд ажил хэрэг болгох чиглэл рүү явах нь их чухал гэж бодож байна.

Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалт гэж байдаг. Дэлхийн эдийн засаг ийм хандлагатай болж байна гээд тэнд ярих юм. Тэнд оролцож ирээд тухайн үеийн Засгийн газартай ярилцаад, эдийн засгийн асуудлаа ийм маягаар ярьж байя. Ер нь Монголдоо  нэг ийм загвар, чиглэл заадаг чуулга уулзалттай болъё гэж ярилцаад  2010 онд бид Монголын Эдийн засгийн чуулганыг эхлүүлж байсан. Эдийн засгийн чуулга уулзалт тухайн жилийнхээ, тэгээд дараагийн чуулган хүртэлх уур амьсгал, байгаа байдлыг тодорхойлдог, чиг хандлагыг гаргаж ирдгээрээ чухал. Энд оролцож буй шийдвэр гаргагчид ийм зүйл ярьж байна. Санхүүгийнхэн ийм зүйл ярьж байна, бизнесийнхэн, хувийнхан ийм зүйл ярьж байна, сайд нэг ийм байр суурьтай байна, бидэнтэй хамтарч ажиллаж буй гадны хүмүүс нэг ийм байр суурьтай байна, ийм зүйл хүсэж байна гэдэг. Цаг уураар бол салхины чиг гаргаж өгч буйгаараа хамгийн чухал юм. Энэ үйл ажиллагаа уламжлал, ажил болоод тогтож байна. Тэгэхээр нэг ч болов сайн санаачилга Монголд ажил, уламжлал болно гэдэг чухал.

Өнөөдөр бидэнд хамгийн түрүүнд ойлголцол хэрэгтэй

Өнөөдөр бидэнд хамгийн түрүүнд ойлголцол хэрэгтэй байна. Ойлголцож хамтарч ажиллах, юм бүтээх гэдэг бол ямар хэцүүг бид харж байгаа. Бараг ингэж хэлэхэд хүртэл заримынх нь хэл эвлэхгүй хүнийссэн, хагарсан, бутарсан, тийм сэтгэхүйн эвдрэл, доройтолд орсноо харлаа. Ийм зүйл их халдвартай байдаг нь харагдаж байна.

Манай ахмад дипломатч, төрийн нэртэй зүтгэлтэн Ц.Гомбосүрэн гуай саяхан нэг ярьж байсан. Хүний толгойд солиотой бодол орж болно. Гэхдээ түүнийгээ хүн бүрийн толгойд орсон бодол гэж битгий бодооч ээ. Ард түмэн тэгж бодож байна гэж битгий бодооч ээ. Чиний толгойд муу бодол орж болно. Үүндээ болгоомжтой бай л даа гэж. Ер нь толгойд муу бодол орж ирнэ гэдэг биед өвчний вирус орж ирснээс дор шүү дээ. Муу бодол халдвартай байдаг. Тэгээд тэр нь үйлдэл болж, улс орны хөгжилд муугаар нөлөөлдөг.

Бид бүгд мэднэ. Эх орноо балласан эх оронч гэж дуулаагүй. Дандаа л эх орноо мандуулж явсан тийм гайхамшигтай түүхтэй эх орончидтой баатарлаг үе, Монголын нэрийг сайнаар дэлхийд гаргаж, монголын сайн сайхныг бүтээлцэхэд хувь нэмэр оруулсан тийм үеийг л бид бахархаж, дурсаж ирсэн ард түмэн шүү дээ. Эх орныхоо хөгжилд саад болсон эдийн засагч гэж би дуулаагүй. Өнөөгийн нөхцөлд Монголын эрх ашиг гэдэг бол хөгжлөөр л хэмжигдэнэ. Үндэсний эрх ашиг гэж юу хэлэх вэ гэхэд шууд хариулах хүн цөөн байж магадгүй. Үндэсний эрх ашиг гэдэг бол тухайн ард түмэн бүгд нэгдэж чаддаг нийтлэг эрх ашгийг хэлдэг. Нийтлэг эрх ашиг гэж юуг хэлж байна? Монголчуудын эрх, эрх чөлөөг хэлж байгаа юм. Хүн бүхэн хаана төрсөн, ямар намын гишүүн гэдгээр үл ялгаварлан монгол хүн болохынхоо хувьд эрхэмлэж явдаг эрх ашгийг хэлдэг. Монголын тусгаар тогтнол, бие даасан байдал, хөгжил дэвшлийг хэлж байгаа юм. Энэ бүхэн байна. Үүнийгээ бид хөгжлөөр баталгаажуулах ёстой. Энэ нь эдийн засгийн хөгжлөөр баталгаажаагүй бол суурь нь тавигдахгүй. Тийм учраас бүтээгчдийг, юм хийж буй хүмүүсийг дэмжье. Юм хийж буй хүмүүсийг өмөөрөхөөс ичихгүй байя. Тэдний төлөө зүтгэдэг, дуугардаг байя, шийдвэр гаргахын төлөө явдаг байя.

Хуримтлал бий болгодог эдийн засгийн өсөлт л хамгийн сайн эдийн засгийн өсөлт юм

Монголд юм бүтээлгэхгүй байя гэдэг бол монголын санаа биш. Ийм зүйл бол их холоос явдаг зүйл гэж би боддог. Монголыг дорой байлгах, сул байлгах, хөгжилгүй байлгах гэдэг бол монгол хүний зүрх сэтгэлд ордог зүйл биш байх гэж бодож байна. Бүтээж, юм хийж  байгаа хүмүүсийнхээ сэтгэл зүйг доош дардаг, зүрх сэтгэлийг үхүүлдэг ажиллагаа бол монголчуудын хийдэг ажил биш ээ.

Өнгөрсөн 25 жилд монголчуудын олсон ололт амжилт, хийрхэл талцал, сүйтгэл хоёрын хэмжээ ерөнхийдөө тэнцэж байгаа. Одоо харин хасах руугаа явах гээд байна. Амьдрал дээр энэ нь харагдаж байна. Эдийн засгийн өсөлт хэдэн хувиар хасагдав, мөнгөний ханш хэдэн хувиар унав, өнөөдөр бизнес хийхэд, юм бүтээхэд юу дутагдаж байна. Мэдэгдэж байгаа биз дээ. Ийм байдлаа зогсоох, засах цаг болсон. Үүн дээр ажиллая. Хөгжиж, цаг урагшилж буй бол хуримтлал бий болж байх ёстой. Хуримтлал бий болгодог эдийн засгийн өсөлтийг л хамгийн сайн эдийн засгийн өсөлт гэж би боддог. Гэр бүл ч, аж ахуйн нэгж ч, Монгол Улсын иргэд ч хуримтлалтай болдог ийм эдийн засгийн өсөлт, харилцаа руу явж байгаа бол үүнийг сайн эдийн засаг гэж бүгдээрээ ойлгох хэрэгтэй.

Хөрөнгийн биржийг 2015 онд дэлхийн түвшинд тавья

Энд ярих гэж буй зүйл олон байгаа. Тиймээс би хувьдаа Засгийн газар тавхан зүйлийг хийгээсэй гэж бодож буйгаа хэлье. Ерөнхий сайдад ч, Засгийн газрын гишүүдэд ч хэлж байгаа. Энэ бол маш энгийн зүйл. Нэгдүгээрт, Хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлээд олон улсын стандартад шилжүүлээсэй гэж хүсэж байна. Монголд бий болж байгаа баялаг Хөрөнгийн биржээр дамжаад иргэдийн хамтарч бүтээдэг баялаг болоосой. Олон нийтийн болоосой. Бизнес гэхээр л гэр бүлийнх байх юм. Улс төр нь намуудын өмч шиг байх юм. Намууд нь фракцуудын өмч шиг байх юм. Төр нь албан тушаалтнуудын өмч шиг байх юм. Олон нийтийн юм хаана байна аа? Бизнес нь олон нийт, иргэдээсээ хүнийсч байгаа учраас хүмүүсийн дэмжлэг авахгүй шүүмжлэл хүлээж байна. Тиймээс бизнесийг үнэхээр амжилттай хөгжүүлье гэвэл олон нийтийн болго л доо. Одоо гэр бүл, найз нөхөд, ах дүүгийн хүрээнээсээ гар л даа. Ингэхийн тулд Хөрөнгийн биржийг 2015 онд зөв, дэлхийн түвшинд нь тавь л даа.

Ямар ч компани Улаанбаатарын хөрөнгийн бирж дээр бүртгүүлээд хувьцаагаа зардаг болог л дээ. Эхлээд монголчууд үүнийг хийнэ. Дотоодын болон олон улсын Хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа зардаг “дабл листинг”-ийг Монголд нэвтрүүлье.

Компанийнхаа, үйлдвэрийнхээ баялгийг арван хүний биш, арван мянган хүний бүтээсэн баялаг болгоё л доо. Бүх баялаг ийм байж болно. Ингэвэл монголчууд хамтарч бүтээдэг, олсон жаахан хөрөнгөө өсгөн үржүүлж бизнесээ өргөжүүлдэг болно. Ийм сайхан боломж бидэнд бий.

Энэ асуудлыг 3,4 жилийн өмнө би УИХ-ын чуулган дээр ярьж байсан. Алхам алхмаар сайжирч байгаа юм бий. Гэвч яг очоод харахаад жижигхэн зүйл, тэр сажиг дотор нь байдаг юм. Деталь гэж хүмүүс ярьдаг, би хувьдаа түнийг сажиг гэж хэлдэг. Хөрөнгийн бирж дээр авч байгаа зөвхөн тэр нэг тодорхой хувь, суутгадаг зүйлд нь ил тод байх жишээтэй. Оруулаад л зарахад тэр нь ил тод, ойлгомжтой, засаглалтай болчих хэрэгтэй. Энэ ажлыг хийчихээсэй гэж би үнэхээр бодож байна.

Хоёрдугаарт, Монгол далайд гарцгүй орон. Манай улсад ирэхийн тулд зөвхөн хоёр хөрш орноор нэг бол агаараар, нэг бол газраар дамжиж ирдэг. Газрын тээвэр нь арай өөр байх. Агаарын тээврийн асуудлаа бид нэг тийш нь шийдэх хэрэгтэй. Аль юм болгон Монголд хэрэгтэй шүү гээд байлгаад байх вэ? Үүн дээр битгий өрсөлдөөн бий болгоорой гэж 20-иод жилийн өмнө намайг Ерөнхий сайд байхад л ярьдаг байсан, одоо хэвээрээ л байна. Нэг л өндөр үнэтэй бензин шахсан байдалтай. Энэ байдлаас гаръя аа. Монголд ирэхийн тулд үнэхээр хол зам туулж ирж байна.

Саяхан Берлин хотноо болсон аялал жуулчлалын дэлхийн хамгийн алдартай үзэсгэлэнд манай Засгийн газар, олон нийт зүтгэсээр байгаад оролцлоо. Энэ үзэсгэлэнд 180 орны аялал жуулчлалын сайд, аж ахуйн нэгжүүд оролцлоо. Берлин хотын нэг дүүрэг Монголоор амьсгаллаа. Германы аялал жуулчлалын сайд нь өөрөө “Германы гурван сая гаруй хүн Монголд ирнэ гэж бүртгүүллээ. Үүнээс 150 мянга нь энэ жилд Монголд ирнэ” хэлж байсан. Ийм боломж байна шүү дээ. Энд дутагдаж байгаа хамгийн гол асуудал нь агаарын тээвэр юм. Энэ ажилд хувийн салбарын оролцоог оруулаад, агаарын тээврийн тасалбарыг нь хямдруулаад, Монголд зорчиход таатай боломжийг нь бүрдүүлье л дээ.

Зочин хүлээж авдаг байя аа бүгдээрээ. Гадаадын иргэдэд таагүй хандсан үйлдэл Монголынх биш, Монгол төрийн үйлдэл биш шүү гэж хэлье. Зан сайтай айлд хүн  олон гэж ярьдаг шүү дээ. Монголчууд бусадтай хамтарч, нээлттэй байхдаа хөгжиж боссон ард түмэн шүү дээ. Бид газрын мухарт хаягдаж болохгүй. Өчигдөр Э.Бат-Үүл дарга уучлал гуйж байна гэсэн. Энэ бол сул доройн шиж биш, хүчтэй, соёлтойн шинж юм. “Уучлаарай, энэ бол манай хотын бодлого биш, энэ Монголын бодлого биш шүү” гэж хэлж чадсан. Тэгэхээр энэ асуудлыг шийдээсэй гэж бодож байна.

Миний бодож явдаг өөр нэг зүйл гэвэл монголчууд нэг л зүйлээр дэлхийд тэргүүлдэг. Энэ тэргүүллээ цаашид ч алдахгүй байх. Энэ юу вэ гэвэл нэг хүнд ногдох газар нутгийнхаа хэмжээ. Газар шиг том баялаг дэлхийд байхгүй. Үүнийг эргэлтэд оруулж болдоггүй юм уу? Сонгууль бүрийн өмнө, зарим нэг нэр дэвшигчийн ярьдаг зүйл болгоод л байгаад байх уу? Газар нутгаар баялаг ард түмэн үнэхээр баян амьдарч болдоггүй юм уу? Үүнийгээ ард иргэддээ өгч болдоггүй юм уу? Энэ Улаанбаатарт дуудлага худалдаагаар оруулаад хийж байгаа ажлыг маш зөв гэж би бодож байгаа.

Тэр газрын хуулийнхаа эхэнд гурван зүйл биччих гэж хэлдэг. Юу гэвэл “Нэгд, зөвхөн Монгол Улсын иргэн л газар өмчилнө. Монгол Улсын иргэнд л газар өгнө. Хоёрт, Монгол Улсын иргэн авсан газраа гадаадын иргэнд зарсан, ямар нэг байдлаар өгсөн байвал буцааж авна. Гуравт, гадаадын иргэн гадаадын аж ахуйн нэгжтэй газрын харилцаатай холбоотой асуудлыг тусдаа өөр хуулиар шийднэ. Эхлээд Монгол Улсынхаа иргэний асуудлыг шийдье” гэж. Ийм хууль хийгээд хэрэгжүүлэхэд бид энэ асуудлыг шийдэж чадна. Төв суурин газарт заавал тэр 0.7 га гэж бутархай тооны хэмжээтэй газар өгөхгүйгээр нэг га ч юм уу хэмжээтэй, жаахан алсраад ирвэл хоёр га газар, цаашилбал гурван га газар өгдөг байя. Өөрийн гэсэн газартай байхад үүн дээрээ хийсэн жаахан зүйл, ганц гадас хүртэл өөрийн баялаг болоод явчихдаг шүү дээ. Дээр нь ургасан ногоо, мод хүртэл өөрийн баялаг болно шүү дээ.

Энэ асуудлыг энэ 2015 онд шийдмээр байна. Сонгуулийн жилээр болох эдийн засгийн чуулганы үеэр энэ асуудлыг яриад зогсож баймааргүй байна. Би дахин хэлье, тэр газрын харилцааны асуудлыг зөвхөн Монгол Улсын иргэнд хамаатуулж яръя. Бусад асуудлыг тусад нь өөр хуулиар шийдье. Энэ бол маш том боломж.

Гуравдугаарт, худалдан авалтын асуудал байна. Би саяхан үйлдвэрлэгчидтэй уулзаж ярилцахад энэ асуудалд их ач холбогдол өгч байсан. Тэд “Монголд тухайн үйлдвэрлэл явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийн хооронд уралдаанаа зарлаач ээ. Тэр уралдаан нь ил тод шалгууртай байг ээ. Тэгээд нэг жил худалдан авалт хийдэг биш, үнэхээр найдвартай юм хийдэг аж ахуйн нэгж дээр наад зах нь гурван жилийн гэрээ байгуулаач гэж” хэлж байсан. Ер нь тэгж ч явдаг шүү дээ. Нэг жил хийчихээд дараа нь өөр дарга ирэхээр сольдог биш, гурван жилдээ баталгаатай, наад зах нь таван жил төрд ийм бүтээгдэхүүн нийлүүлнэ. Тэгэхээр таван жил баталгаатай үнээр төрд юм нийлүүлээд ирэхээр тэр аж ахуйн нэгж, тэр үйлдвэрлэл хөл дээрээ  босчихдог.

Монголын төр гэдэг юм уу, энд ажиллаж байгаа, тэр нийлүүлэлт авдаг бүх л хүнд хэрэгтэй зүйл Монголд хэрэгтэй шүү дээ. Тэгэхээр бүх улсад хийж буй тэр бүх бизнесийг Монголд хийж болох л байх. Үндэсний аж ахуйн нэгж, үндэсний үйлдвэрлэгчид дотроо энэ асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Бид уулзаад ярилцаад явахад ахиц дэвшил гарч байгаа. Би үйлдвэрлэгчидтэйгээ уулзаад үйлдвэрлэлийг дэмжих зарлиг гаргана гэсэн.

Саяхан бид Аж үйлдвэрийн яам байгууллаа. Өмнөх 25 жилийн түүхэнд ийм нэртэй, бие даасан яам байгаагүй. Шинэ Засгийн газар байгуулагдахад би өөрөө “Сайханбилэг ээ, ажил хийж байгаа аливаа хүнээс нэг зүйл үлддэг юм. Ямар нэг нэр, үйл ажиллагаа, санаачилга үлдэх ёстой. Тэгэхээр чиний Засгийн газар Аж үйлдвэрийн яам байгуулаад Монголд үйлдвэрлэгчдийг дэмжсэн бодлого гаргаад, тэр бодлогоо бодитой хэрэгжүүлэх ёстой ” гэж хэлж байсан. Гэхдээ Аж үйлдвэрийн яам үйлдвэрлэгчдэд чөдөр саад битгий болоосой, дэмжлэг үзүүлээсэй гэж бодож байна.

Зарим төрийн байгууллагын байгаагүй нь илүү дээр байх тохиолдол ч бий. Байгаагүйгээсээ байгаа нь дорддог тохиолдол ч бий. Үүнийг эхнээс нь анхааруулж хэлж байгаа учраас зөв явах болов уу гэж бодож байна. Үйлдвэрлэгчдээ яг яаж дэмжих гээд байгаа бодлогоо УИХ, Засгийн газар энэ удаагийн чуулганаар эцэслэн ярих байх гэж найдаж байна. Үйлдвэрлэгчдийг дэмжих энэ чиглэлд одоо хэрэгжүүлээд явах боломжтой зарлиг гаргасан. “Зарлигт ингэсэн байна. Үүнийгээ хийгээч” гээд олон нийтээрээ шахаад явах хэрэгтэй. Хэвлэл, мэдээлэл дээр тавих хэрэгтэй.

Хуульд нийцүүлж гаргасан зарлиг бол хууль мэт мөрдөгдөнө гэсэн Үндсэн хуулийн зарчим байдаг. Хууль нь товчхон, тодорхой байдлаар гарчихсан л гэсэн үг. Энэ ажлыг хийгээсэй гэж бодож байна. Энэ бол дөрөв дэх нь.

Тавдугаарт,  эдийн засгийн хямрал, хүндрэл гэж яриад байна. Би боддог юм. Энэ бол өвчин биш учраас илааршина. Бид эндээс гарч чадна. Итгэлтэй байх хэрэгтэй. Эмчилгээгүй өвчин тусчихсан юм биш. Ээлжит сорилттой л бид учирч байна. Зөвхөн монголчуудаас ч болоод байгаа юм биш. Дэлхий нийтээрээ, энд тэндэхийн улс орнууд нйитээрээ л ийм хүнд сорилттой тулгарч байгаа. Бүгдээрээ л эндээс яаж гарах вэ, яаж энэ асуудлыг шийдэх вэ гэж ярилцаж байгаа. Түүний дотор монголчууд бид нээлттэй, тал талаасаа, үнэхээр сүүдрээ нуулгүй ярьж чадаж байгаа нь бидний давуу тал.

Энэ хүндрэлтэй үед гарч ирж ажиллаж байгаа хүмүүс, том удирдагчид, байгуулагдаж  байгаа Засгийн газруудыг харж байхад хийсэн зүйл нь их ойролцоо байдаг. Нэгдүгээрт, шинэ бизнесүүд,  “Start up” гэж нэрлээд байгаа шинэ технологи дээр суурилсан, шинээр бий болж байгаа ирээдүйтэй бизнесүүдийг л хамгийн түрүүнд дэмжсэн байдаг. Байгаа том бизнесүүдээ өөрийнх нь хөрөнгөөр барьцаалаад, нөхцөл тавиад шууд дэмждэг. “Чи ажлын байраа энд бий болгоно шүү. Гадна үйлдвэр байгуулснаа эргүүлж оруулж ирээрэй. Энд үйлдвэрээ ажиллуул. Энд нэмүү өртгөө бий болго” гэдэг байдлаар дэмжсэн байдаг. Тиймээс эхэлж үүсч байгаа бизнесүүдийг Монголд дэмжих ёстой.

Одоо шинэ технологийн ачаар боломж хязгааргүй болсон. Баялаг ч хязгааргүй болсон

Нэг ийм ойлголт манайд бас нэг хэсэг явсан юм. Монголчууд баялагтай, мундаг юм чинь нэг хэсэг нь үгүй гэхэд нөгөө хэсэг нь ороод ирнэ гэж ойлгож байсан. Тэгвэл одоо цаг үе өөр болсон. Цаг үеэ буруу үнэлж байгаа хүмүүсийн ойлголт болчихоод байгаа юм. Зарим нэг улстөрч баялаг байгаа юм чинь ороод ирнэ гэж ярьж байна лээ. Тийм яриа ирээдүйгүй. Түлхэх тусам тэвэрнэ, зодох тусам хайрлана, хөөх тусам буцаж зүтгэнэ гэж боддог. Энэ бол байхгүй. Баялаг, боломж хязгарлагдмал байсан үед бол тэгдэг байсан байж магадгүй. Одоо шинэ технологийн ачаар боломж хязгааргүй болсон. Баялаг ч хязгааргүй болсон.

Сая УИХ-ын дарга Японд айлчилж ирээд “Устөрөгчөөр явдаг машин барьж үзлээ” гэж надад ярьж байна лээ. Устөрөгч бол энэ дэлхий дээр байгаа хамгийн түгээмэл бодис. Түүнийг юунаас ч гаргаж авч болно. Ганцхан үнийн асуудал байсан. Түүнийг ерөнхийд нь шийдэж байна. Ингэхээр “Би газрын тостой, ийм юмтай” гэж чи хэчнээн босч ирж орилоод хэдхэн жилийн дараа тэр чинь хэрэгүй болох үе рүү орно. Бид нэг их нүүрстэй гэж түүн дээрээ сандайлж суугаад тав, арав, 50 жилийн дараа юу болох вэ. Бидэнд л байгаа учраас биднийг ирж тэвэрнэ, бидэн рүү ирнэ гэсэн ойлголт байхгүй болсон. Энэ байдал монголчуудад бас тийм шинэ боломж бий гэдгийг харуулж байгаа. Өнөөдөр жирийн сургуулийн сурагч гэртээ сууж байгаад гэрэгэ хэлбэртэй номын хавчуурга хийгээд Ebay  гэдэг интернэт худалдаагаар зараад нэлээд хэдэн зуун ам.доллар олчихсон байна. Бод доо.

1993 онд Ерөнхийлөгчид нэр дэвшиж байсан хүн “Монголын айл бүхэн үйлдвэрлэгч болох ёстой” гэж хэлж байсан. Тэр үед мөрөөдөл мэт л байсан. Гэтэл өнөөдөр нэг жаахан юм бодож оролддог хүүхэд юм хийчих боломжтой боллоо. Гучин жилийн өмнө тэрбум ам.долларын бүтээгдэхүүн худалдахын тулд магадгүй телевизээр дамжуулж тэрбум хүнтэй уулздаг байсан байх. Одоо бол шууд гэртээ сууж байгаад л хийсэн бүтээгдэхүүнээ интернэтээр сурталчлахад 300 мянган хүнд шууд очиж байна. Түүний магадгүй 300 нь эерэг хариулт өгч, худалдаж авъя гэж сонирхож байна. Ийм мундаг боломж байна, найзууд аа. Үүнийг л олж харах хэрэгтэй. Ийм бизнесийг дэмжих хэрэгтэй. Ганцхан шалгуур тавь. Монголдоо байгаа боломжоо ашиглаад юм хий. Хэрвээ чи үүнийг гадагшаа зарж байгаа бол ямар төгрөгөөр, ямар валютаар зарж байгаа нь хамаагүй. Ча