Эрхэм Улсын Их Хурлын дарга, Засгийн газрын гишүүд ээ

        Хүндэт зочид, төлөөлөгчид өө,

        Та бүхний энэ өглөөний амар амгаланг айлтган мэндчилье.

Иргэдийн хамтран ажиллах, нийтээрээ хөгжих санаачилгыг дэмжих зорилготой “Хамтын хүч-нутгийн хөгжил” үндэсний чуулганд Монгол Улсын өнцөг булан бүрээс хуран цугларсан сумдын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын нарийн бичгийн дарга, баг, хорооны Засаг дарга нар, Монголын баг сумдын үндэсний холбооны дээд шагнал “Монгол Улсын манлай” одонт нутгийн хөгжлийн төлөөх манлайлагчид, Хуримтлалын бүлгийн төлөөлөгч Та бүхэнд бидний урилгыг хүлээн авч хүрэлцэн ирсэнд талархал илэрхийлье.

Энэ удаагийн чуулганыг Монголын баг, сумдын үндэсний холбооноос санаачлан Улсын Их Хурлын Тамгын газар, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газартай хамтран зохион байгуулж, Монгол Улсын 330 сумын Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын нарийн бичгийн дарга, Нийслэлийн 9 дүүргийн 152 хорооны Засаг дарга, 21 аймгийн тэргүүний 100 багийн Засаг дарга, нутгийн хөгжлийн 78 манлайлагч нар Төрийн ордонд хүрэлцэн ирж, нутгийн удирдлага, хөгжлийн эрх зүйн орчны тулгамдсан асуудал, тэдгээрийг шийдвэрлэх арга замыг хэлэлцэхээр чуулж байна. Орон нутгийн хурлын байгууллагуудад мэргэжил, арга зүйн дэмжлэг үзүүлэх талаар Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын мэдээллийг сонсох, нутгийн удирдлагын шинэлэг хэлбэрүүд болох нийтийн сонсгол зохион байгуулах, баг хорооны сан, хуримтлалын бүлэг үүсгэн хамтаараа хөгжих арга замаа тодорхойлж, нутаг нутгийнхаа манлайлагч нараасаа харилцан сайн туршлага солилцсон ажил хэрэгч чуулган болно гэдэгт итгэлтэй байна.

Уламжлал ёсоор манай чуулганд Улсын Их Хурлын дарга Зандаахүүгийн Энхболд мэндчилгээ дэвшүүлж, Монгол Улсын засаг захиргааны анхан шатны нэгж болох багийн эрх зүйн орчныг бэхжүүлэх талаар баримталж буй бодлогыг Та бүхэнд мэдээллэнэ. Аймаг нийслэл, сум, дүүргийн удирдлагыг чадавхижуулахад Улсын Их Хурлаас авч хэрэгжүүлж байгаа бодит арга хэмжээний нэг бол “Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын чадавхийг бэхжүүлэх нь” төсөл юм. Улсын Их Хурлын Тамгын газар НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөр, Швейцарийн хөгжлийн агентлагтай хамтран 3 дахь жилдээ хэрэгжүүлж байгаа энэ төслийн талаар Улсын Их Хурлын дарга онцлон ярих байх. 

Мөн Монгол Улсын Ерөнхий сайд Чимидийн Сайханбилэг оролцож, багийн хөгжлийн бодлогын талаар Засгийн газрын хэрэгжүүлж байгаа үйл ажиллагаа, цаашид авах арга хэмжээний талаар та бүхэнтэй ярилцах бөгөөд чуулганаасаа бид санал зөвлөмж гаргаж, төрийн бодлогын түвшинд манлайлагч та бүхний дуу хоолойг хүргэж, шийдвэрлүүлэхээр ажиллана. Чуулганы дараа та бид уламжлал ёсоороо нутаг усандаа үлгэр дууриалал болсон нэр хүндтэй, ажилсаг хөдөлмөрч, шинээр ажлын байр бий болгож, иргэд, өрхийн орлогыг нэмэгдүүлж, нийгмийн сайн сайхны төлөө өөрийн мэдлэг чадвар, зүрх сэтгэлээ зориулж яваа манлайлагч нартаа “Монгол Улсын манлай” нэг, хоёрдугаар зэргийн одонгоо гардуулах ёслолдоо оролцоно.

        Эрхэм төлөөлөгчид, манлайлагч нар аа,

2011 онд шинээр хамтын бүл болон мэндэлсэн Монголын баг сумдын үндэсний холбоо улсын хэмжээнд “Үндэсний уламжлалаа дээдэлье”, “Өрх гэр-Улсын үндэс”, “Хот айл-Монгол аж төрөх ёс”, “Хөдөлмөрөөрөө манлайлагчдын форум” чуулгануудыг удаа дараа зохион байгуулж, өнөөдөр “Хамтын хүч-Нутгийн хөгжил” тавдугаар үндэсний чуулганаа хуралдуулж байгаа нь Бид Монгол Улсынхаа бүх аймаг, дүүрэг, багт салбар зөвлөлөө амжилттай байгуулж, үйл ажиллагаагаа тасралтгүй, тогтмол хэрэгжүүлж ирсний үргэлжлэл, үр дүн юмаа. Энэ хугацаанд бид хамтдаа орон нутгийн удирдлага, манлайллын чиглэлээр олон сургалт, семинар, хэлэлцүүлгийг хөдөө орон нутаг, нийслэлд зохион байгуулж, хотжилтыг сааруулах, хөдөөгийн хөгжил, нийгмийн асуудлыг дэмжих төрийн бодлогод байр сууриа илэрхийлэн тусгуулж ажиллалаа.

Дэлхий дахины даяарчлалын давалгаанд Монгол өв соёл, аж төрөх ёс, үндэсний уламжлалаа хадгалж үлдэх арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ гадаад хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж Солонгос Улсын “Шинэ тосгон” хөдөлгөөний ерөнхийлөгчийг урьж ирүүлэн хамтын туршлагаасаа хуваалцсан билээ.

Монголын хөдөөний аж амьдрал, нүүдэлчин ардын өв соёл бол дэлхийд цорын ганц, давтагдашгүй соёл билээ. Хөдөө өсч, эмээ өвөөгийн хүмүүжлээр өдий зэрэгтээ яваадаа би баярлаж явдаг. Эрт дээр үеэс олон зуун жил дамжин өвлөгдөж ирсэн энэ нандин монгол соёл, нүүдэлчдийн соёл иргэншил, мал маллах ухаан, гайхамшигт ур чадварыг хойч үедээ өвлүүлэх үүднээс эхлүүлсэн энэ холбооны үйл ажиллагаанд та бүгдтэйгээ сэтгэл, зүрх нэгдэн ажиллаж байгаадаа туйлаас баяртай байна. Та бүхэндээ гүн талархал илэрхийлж байгааг минь хүлээн авна уу.

Өнөөдрийг хүртэл хийж бүтээсэн ажлуудаа улам өргөжүүлж, өөртөө эзэн, нутагтаа эзэн, эх орондоо эзэн уриагаа нутаг усандаа хүргэж ажиллацгаая.

Монголын баг, сумдын үндэсний холбооноос өмнөх чуулгануудаар шийдвэрлүүлэхээр төлөвлөсөн зарим ажлууд, тухайлбал та бүхний олонх дэмжсэн “Малчдын ордон” байгуулах санал санаачлага улс орны эдийн засгийн нөхцөл байдлаас үүдэн удааширч байгаа ч цаашид анхаарч ажиллах болно. Манай холбоо энэ онд шинээр олон ажил хэрэгжүүлэхээр санаачилж байгаагийн дотор NTV, орон нутгийн телевизүүдтэй хамтран манлайлагч та бүхний ажил хөдөлмөрийн сайн туршлагыг сурталчлах, олны хүртээл болгох зорилгоор “Манлайлагч” төсөл хэрэгжүүлж, цуврал нэвтрүүлэг бэлтгэж хүргэх, Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын Жаргалант багт багуудын сайн туршлага солилцох зөвлөгөөн зохион байгуулах зэрэг гол ажлуудыг нэрлэмээр байна. Өвөрхангай аймгийн Уянга сумын Жаргалант баг нь багийн иргэддээ эрчим хүч, харилцаа холбоо, дэд бүтэц, сургууль, эмнэлэг, цэцэрлэгийн үйлчилгээг цогцоор нь хүргэж шийдсэн улсын хэмжээнд цөөхөн, жишиг багийн төв юм.

2016 онд бид сум, багийн хөгжлийг дэмжих эрх зүйн боломж гарцыг баталгаажуулж, ажил хэрэг болгож ажиллах чухал зорилт Та бидний өмнө тавигдаж байна. 2014 онд зохион байгуулагдсан “Баг-Иргэний засаг захиргаа” хэлэлцүүлгийн хүрээнд тулгамдсан асуудлын талаар санал авахад оролцогчдын дийлэнх нь “баг төсөвгүй” гэж хариулсан байсан. Үүний мөрөөр Баг, сумдын үндэсний холбоо эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх хүрээнд олон удаагийн хэлэлцүүлэг зохион байгуулж холбогдох хууль, тогтоомжийн тодорхой заалтын дагуу багийг төсөвтэй болгох эрх зүйн гарцыг нээж, хэрэгжүүлэх ажлыг эхлүүлэхээр Засгийн газарт хандан шийдвэрлүүлэхээр ажиллаж байна.

Багийг төсөвтэй болгох хууль зүй, эрх зүйн онолын хангалттай үндэслэл байна гэж би үзэж байна. Тухайлбал, Монгол Улсын засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 28.8-д “Баг, хорооны Засаг дарга иргэдэд урамшил, дэмжлэг тусламж үзүүлэх, ажлаа хэвийн явуулах нөхцлийг хангах зориулалт бүхий мөнгөн хөрөнгийн сантай байж болох бөгөөд зарцуулалтынх нь дүнг сум, дүүргийн Засаг дарга болон иргэдийн Нийтийн Хуралд тайлагнана.” гэж заасны дагуу Багийн санг төсөвтэй болгох боломжтой байна. 

Мөн Иргэний хуулийн 36 дугаар зүйлийн 2-т “Нэг буюу хэд хэдэн үүсгэн байгуулагч нийгэмд ашиг тустай, нэгдмэл зорилгод хүрэхийн тулд эд хөрөнгө төвлөрүүлэх замаар байгуулсан гишүүнчлэлгүй хуулийн этгээдийг сан гэнэ” гэж заасан. 

Засгийн газрын тухай хуулийн 19-т “Засгийн газар нь төрийн гүйцэтгэх байгууллагын тодорхой чиг үүргийг холбогдох хууль, түүнд үндэслэсэн Засгийн газрын шийдвэр, гэрээний үндсэн дээр Засгийн газрын бус байгууллагад хариуцуулан гүйцэтгүүлж, холбогдох зардлыг бүрэн буюу хэсэгчлэн санхүүжүүлж болно. Төрийн гүйцэтгэх байгууллагын чиг үүргийг эрхлэн гүйцэтгэж, тэр тухайдаа улсын төсвөөс санхүүжиж байгаа байгууллага нь Засгийн газрын шийдвэрийг биелүүлж, уг ажлаа Монгол Улсын зохих сайдын өмнө хариуцна” гэж тус тус заажээ.

Сая дурдсан хууль зүйн үндэслэлээс гадна эрх зүйн онолын үндэслэлийг бид хэрэглэж “Хувь хүн, гэр бүл болон нийгмийн бусад бүлэг хэсгийн санаачилгаар өөрөө шийдэж чадах аливаа үүрэг функцийг төр өөртөө булаан авч болохгүй. Төрийн гүйцэтгэх үүрэг функц нь зөвхөн тэдгээрийн хүч чадлаас давсан асуудал бэрхшээлд төвлөрөх ёстой” гэсэн суурь зарчмын дагуу Та бид багийн сангаа байгуулж болох юм.

Баг, хорооны санг хуулийн дагуу бүртгүүлж, дүрэм журам, хариуцах эзэнтэй болгосноор орж, гарсан мөнгө бүртгэлтэй, зарцуулсан эзэн биетэй, буруугаар ашиглаж үрсэн бол хариуцлага тооцуулах үндэслэлтэй болох юм. Учир нь Төрийн бус байгууллагын тухай хуульд зааснаар сан нь удирдах зөвлөл, хяналтын бүтэц, гүйцэтгэх захиралтай байна гэж заасан. 

        -Сангийн эрх барих байгууллага буюу удирдах зөвлөл 5-аас доошгүй гишүүнтэй хандивлагч, дэмжигч, тэдгээрийн             томилсон төлөөлөл бүхий байдаг;

        -Сангийн эрх барих байгууллага нь гүйцэтгэх удирдлага болон хяналтын байгууллагыг томилдог;

        -Сангийн гүйцэтгэх удирдлага сангийн дүрэмд нийцсэн үйл ажиллагаа явуулж, үйл ажиллагааны болон санхүүгийн тайланг эрх барих байгууллагаараа хэлэлцүүлэн хэвлүүлж, олон нийтэд түгээх үүрэгтэй гэжээ.

Ийнхүү хуулиар олгогдсон энэ бүтэц, тогтолцоо бол сангийн хандивлагч айл өрх, иргэн сангийн үйл ажиллагаанд хяналт тавих бас нэгэн боломж юм. Үүнийг бодит ажил болгон хэрэгжүүлж, баг, хорооныхоо санг хуулийн этгээдийн статустай болгох нь зүйтэй.

Ингээд дараа жилийн чуулганд бүх багууд сангаа байгуулсан сайн туршлагатайгаар эргэн уулзах ерөөл өргөж, өнөөдрийн “Хамтын хүч-нутгийн хөгжил” Үндэсний тавдугаар чуулганыг нээснийг мэдэгдье.