УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэг Тавантолгойн ордын асуудлаар өчигдөр мэдээлэл хийлээ. Тэрбээр, энэ ордын асуудлаар хоёр сарын өмнө Монгол Улсын сайд М.Энхсайханд асуулга тавьсан ч хариу өгөөгүй бөгөөд өнгөрөгч даваа гарагт намын бүлэг дээр уг асуудлыг нэлээд нухацтай ярилцах үед нэлээд ноцтой асуудал хөндөгдсөн учраас УИХ-ын гишүүн, ард түмний төлөөлөл болж энд сууж байгаагийн хувьд дуугүй өнгөрч болохгүй гэж үзэн энэхүү хэвлэлийн хурлыг зарлажээ. Түүнээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Эрдэнэс Тавантолгойн та­лаар асуулга тавьсан ч ха­риу өгөөгүй гэсэн. Таны хувьд энэ ордод ямар учраас шүүмж­лэлтэй хандаж байгаа юм бэ?

-Өчигдөр /даваа гараг/ АН-ын бүлэг Та­ван­толгойн асуудлаар бүтэн өдөр­жин хуралдсан. Энэ үеэр нэлээд ноц­той асуудал яригдсан уч­раас мэдээлэл өгөх нь зөв юм гэж бодлоо. Өчигд­рөөс эх­лэн “Эрдэнэс Та­вантолгой” ком­па­нийн та­лаар нэг талыг барим­тал­­­сан сөрөг мэдээлэл маш их гарлаа. Тиймээс иргэдэд нө­­гөө талаас нь мэдээлэл өгөх ёс­той. Би Монгол Улсын сайд М.Энх­­­сайханд хоёр са­рын өм­нө асуулга тавьсан.

Хариу­гаа аваагүй. Тэр утгаараа хувь ги­шүүний зүгээс бүлэг дээр яригд­сан ноцтой асууд­лыг зүгээр сон­соод өнгөрөөж болох­гүй гэж харсан. Тавантолгойн ор­доос 2.1 сая иргэн хувьцаа эзэмш­дэг цорын ганц том орд. Тавантолгойн ордыг яагаад бусдаас онцлоод байна вэ гэхээр эндээс ард түмэн хувь­цаа эзэмшдэг. Бусад том ор­дууд шиг аль нэг компани, тө­рийн эзэмшилд байдаг орд биш.

Тавантолгой бол анх удаа­гаа бүх иргэддээ хувьцаа өг­сөн орд. Цаашид ийм том орд олдох ч юм билүү, бас иргэддээ өгөх ч юм уу. Тиймээс хувьцаа эзэмшиж байгаа бүх иргэд энэ талаар мэдээлэл авч, анхаарлаа хандуулах ёстой. Миний хувьд бол монголчууд нэг том орд газ­раа харийнханд өгөөд явуу­лах нь ээ гэсэн өнцгөөс харж асуу­далд шүүмжлэлтэй хандаж бай­гаа.

-Өгч явуулах шалтгаануу­дыг та онцлоод хэлбэл. Ашиг­гүй ажиллаж байгаа уч­раас хөрөнгө оруулагчдыг урих ёстой гэсэн байр суу­рийг илэрхийлж байгаа шүү дээ?

-“Эрдэнэс Тавантолгой” бол 2010 онд байгуулагдсан 2.1 сая хувьцаа эзэмшигчийн эрх аш­гийг хамгаалж байгаа ком­па­ни. 2012 оны сонгуулийн өмнө Чал­ко компанитай хийсэн гэрээний урьд­чилгаа гэх мөнгийг бэлэн мөнгөөр авч, сонгууль хийхдээ ашиглаж бэлэн мөнгө тарааж байсан. Өнгөрсөн гурван жи­лийн хугацаанд Чалкод та­вих өрөө төлөх гэж л бүх олбор­лол­тоо зарцуулж байгаа.

Тэр­нээс биш ашиггүй ажиллаж бай­гаа учраас зарах гэж байгаа асуу­дал огт биш. Ашигтай ажил­лаж сүүлийн гурван жилд экспортоор тэргүүлж бай­сан гэдгийг одоогийн за­хи­рал бо­лон экс захирал Я.Бат­суурь нар батлан хэлж байсан. Сан­хүүгийн албаныхан нь өөрс­дийн тайлан балансыг гаргаж үзүүл­сэн. 2015 оны эхний улирал гэхэд 1.8 сая тонн нүүрс гаргачихаад байгаа.

Хамгийн том экспортлогч ком­пани бол­чихоод байна. Нэг тонн нүүрс ту­тамдаа бүх зард­лаа хасаад 5.8 тэрбум төгрө­гийн цэвэр ашиг­тай ажиллаж бай­гаа гэсэн. Тэ­гэ­хээр ашиггүй ажил­лаад за­рах гэсэн асуудал биш бай­гаа биз. Ингэж гуйвуулж мэдээлэл явуу­лаад байгаа юм.

-“Энержи Ресурс” алдаг­дал­тай ажиллаж байгаа уч­раас энэ ордыг авах гэж бай­на гэсэн хардлага байгаа шүү дээ?

-Тийм асуудал л болох гээд байна. “Энержи Ресурс” өнөө­дөр тонн тутамдаа 9.8 ам.дол­ларын алдагдалтай ажиллаж бай­гаа. Их ажиллах тусам ал­даг­дал хүлээгээд байгаа юм би­лээ.

“Эрдэнэс Тавантолгой” ашиг­тай байгаа учраас алдаг­дал­тай байгаа компанийг энд шалгаруулаад оруулаад ирэв гэдэг нь сонирхол татах л асуудал. “Блүүмбэрг.ком” сайт, Moody`s зэрэг томхон үнэ­л­гээний агентлаг MMC буюу Энер­жи Ресурсын та­лаар­хи сан­хүүгийн бодит барим­тыг бичсэн.

Өндөр зардал, нүүрсний үнийн уналтаас шалтгаалан “Энержи Ресурс” бэлэн мөнгөний гүн гүнзгий дутагдалд орох нь гэсэн асуудлыг бичсэн байсан. Санхүүгийн хямралаас гарах гол аврал нь “Эрдэнэс Тавантолгой” компани болчихоод байна. Тус материалд Эрдэнэс Таван­тол­гойг өөрийн болгож чадвал санхүүгийн хямралаас гарна гэсэн мэдээлэл байгаа юм.

-Энэ гэрээг хийснээр “Эр­дэнэс Тавантолгой” ком­па­нид ашиг байх уу. Хувь­цааны асуу­дал шийдэгд­сэн үү?

-”Эрдэнэс Тавантолгой” зөв­хөн хоёр хувийн түрээсийн ашиг авна. Тусгай роялти гэж нэр­лэдэг. 98 хувь нь MMC нэгдэлд очих нь. Энэ хоёр хувиас нь хувь­цаа эзэмшигчид юм олж авна. Жилдээ тооцоод үзэхээр 25 сая ам.доллар, монгол мөн­гөөр 50 тэрбум төгрөг л бид авна гэсэн үг. Өнөөдөр 50 тэр­бум төгрөг юу ч биш.

Ийм том ордоос 50-хан тэрбум авах гэ­рээг сайн гэрээ гэж хэлэхгүй. 5.8 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашиг­тай ажиллаж байгаа энэ ордоо хэнтэй ч хамтрахгүйгээр бү­рэн хүчин чадлаар нь ажил­луулаад, жилдээ 30 сая нүүр­сээ олборлож чадвал бид жилд 150 сая ам.доллар олно. 150 сая ам.долларыг 25 сая ам.дол­ла­раар сольж байна гэсэн үг.

Төмөр замын асуудлаар ч энд ноцтой зүйл байгаа. Энержи Ресурс автозамаа өөрсдөө ба­риад тэрүүгээр явж байгаа тээв­рийн хэрэгслээс тонн ту­тамд 4-5 ам.доллар олж бай­сан. Тэгэхээр төмөр замаа өөрс­дөө барина гэж байгаагийн цаа­на ч монополь тогтоох, тэр за­маар явах тээврийн хэрэг­сэлд өөрсдөө үнэ тогтоож ашиг олох асуудал байна.

Төр төмөр замаасаа өөрсдөө ашиг олох ёстой. Монгол Улс тэр автозамыг нь худалдаж авс­наар тэр замаар зорчиж бай­гаа тээврийн хэрэгслээс тонн тутамд нэг доллар 25 цен­тийн тээврийн зардал авч байгаа. Нэг компани 100 хувь монополь болсноор ямар асуу­дал үүсэх вэ гэдгийг л эндээс харж болно. Бид энэ ордыг явуу­лахгүй гэж байгаа юм биш. Хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгаа бодолцоод Эрдэнэс Та­вантолгой яагаад энэ гэрээнд орол­цоод Монголын талыг “Энер­жи Ресурс”-тай хамт тө­лөөлөөд 10, 20 хувийг нь эзэм­шээд явж болохгүй байна вэ гэд­гийг л хөндөж байна.

-Я.Батсуурь дарга бүлэг дээр өөр ямар мэдээлэл өгөв?

-Нэлээд ноцтой асуудлууд ярь­сан. Нэг сонирхолтой мэ­дээ­лэл хуваалцъя. 2014 онд Ерөн­хий сайдаар Н.Алтанхуяг сайд ажиллаж байхдаа ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Сайханбилэгт нэг үүрэг өгсөн байдаг юм бай­на. Шинхуа болон Пибоди ком­паниудтай хэлэлцээрт орж “Эр­дэнэс Тавантолгой” дангаараа 51 хувь, Шинхуа, Пибоди түнш­лэл 49 байхаар, мөн хө­рөнгө оруулалтаа 100 хувь даа­хаар гэрээ яригдаж байсан гэсэн.

Гэ­тэл Засгийн газраар хэлэлцүү­лэ­хээс 20 хоногийн өмнө гэнэт зогсоосон байгаа юм. Тэгээд удалгүй Н.Алтанхуяг сайд ог­цорч, Я.Батсуурь захирал ч хоригдсон. Энэ асуудал ан­хаарал татах ёстой л сэдэв. Та­вантолгойг нэг том алим гэвэл бид алимныхаа маш бага хувийг авч байна. Нэг хазам алимаар бид яах юм бэ. Энэ мэтээр ярих асуудал олон бий.