Консул асан Д.Мөнх-Эрдэнийг шүүхээс өнгөрсөн даваа гаригт дахин цагдан хорих шийдвэр гаргасан. Энэ талаар түүний өмгөөлөгч Л.Баттогтохтой ярилцлаа.

-Д.Мөнх-Эрдэнийг өнгөрсөн долоо хоногт сулласан. Та бүхэн шүүхээс хуулийн дагуу сулласан гэж мэдэгдэж байв. Гэтэл өнгөрсөн даваа гаригт буцаагаад хорьчихлоо. Шүүгч шүүгчийнхээ захирамжийг хүчингүй болгосон нь ямар учиртай юм бэ?

-Эхлээд би өнгөрсөн хугацаанд болсон хуулийн процессыг тайлбарлая. Миний үйлчлүүлэгч Д.Мөнх-Эрдэнийг 2023 оны нэгдүгээр сарын 23-ны өдөр цагдан хорьсон. Намын даргын хуралд оролцож хязгаарлалт тогтоох таслан сэргийлэх арга хэмжээг зөрчсөн гэж буруутгасан. Тиймээс өмгөөлөгчийн хувьд миний бие хоёрдугаар сарын 9-нд хуваарилагдсан шүүгчид гомдол гаргасан. Гэвч миний хүсэлтийг хангаж шийдвэрлээгүй. Тиймээс эрхийнхээ хүрээнд шүүхийн ерөнхий шүүгчид 11-ний өдөр гомдол гаргасан.

Тэгэхэд ерөнхий шүүгч 14-ний өдөр өмнөх 9-ний өдрийн шүүгчийн захирамж нь хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад шүүгч эрх мэдлийнхээ хүрээнд гаргасан шийдвэр мөн байна. Тиймээс ЭХХШТХ-ийн 15.8 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан ерөнхий шүүгчид гомдол гаргах эрхгүй болно гэсэн хариуг надад өгсөн.

Ингэж явсаар энэ сарын 2-нд гэм буруугийн шүүх хурал зарлагдлаа. Гэвч тухайн өдөр шүүх хурал болоогүй, 10-н хүртэл хойшилсон. Ингэхдээ Д.Мөнх-Эрдэнийн цагдан хорих таслан сэргийлэх арга хэмжээг үргэлжлүүлж шийдвэрлэсэн юм. Би гуравдугаар сарын 13-нд хуваарилагдсан шүүгчид дахиад гомдол гаргасан. Тэгэхэд шүүх 15-ны өдөр өмгөөлөгчийн хүсэлтийг хангаж Д.Мөнх-Эрдэнийг ЭХХШТХ-ийн 14.5 дугаар зүйлд зааснаар хязгаарлалт тогтоох арга хэмжээг авч, Д.Мөнх-Эрдэнийг сулласан. Энэ захирамжаа гаргахдаа шүүгч гомдол гаргах, эсэргүүцэл бичих эрхгүй болохыг дурдсан байдаг.

Гэтэл 17-нд нь прокурор шүүгчийн тэр захирамжид гомдол гаргасан. Утга нь ЭХХШТХ-ийн 15.8 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсэгт заасан гурав хоногийн дотор ерөнхий шүүгчид гомдол гаргах, эсэргүүцэл бичих эрхийг хязгаарлачихлаа гэж гомдсон байна лээ. Ерөнхий шүүгч нь тэр хүсэлтийг хүлээж аваад нэгд, прокурорын гомдол эсэргүүцэл гаргах эрхийг хязгаарласан байна. Хоёрт, шүүхийн шатанд шүүгдэгч, өмгөөлөгч нар таслан сэргийлэх арга хэмжээтэй холбоотой гомдол гаргах эрх байхгүй гэсэн байдаг. Ингээд өмнөх 15-ны өдрийн Д.Мөнх-Эрдэнэд хязгаарлалт тогтоосон таслан сэргийлэх арга хэмжээг авсан шүүгчийн захирамжийг хүчингүй болгоод, шүүх хурал болтол цагдан хорихоор шийдвэрлэчихэж байгаа юм.

-Маш сонин процесс өрнөжээ. Гомдол гаргах, эсэргүүцэл бичих эрхийг хязгаарласан шүүгчийн захирамжийг ерөнхий шүүгч цуцлаад прокурорын эсэргүүцлийг хүлээж авсан нь хууль ёсных уу?

-ЭХХШТХ-ийн 15.8 дугаар зүйлийн нэгд прокурор оролцогч нь шүүхийн шийдвэрийг эс зөвшөөрвөл гурав хоногийн дотор гомдол гаргаж болно. Мөн энэ хуулийн 15.1, 15.2-д эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны оролцогч хууль ёсны ашиг сонирхлоо хамгаалуулах тухай хүсэлтийг шүүхэд гаргах эрхтэй, хүсэлт гомдлыг эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны аль ч үед гаргаж болохоор хуульчилсан байдаг.

Тэгэхээр аль ч үе шатанд гомдол гаргаж болно гэдэг хүсэлт нь ЭХХШТХ-ийн 14.1 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт зааснаар эрүүгийн хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх явцад хязгаарлалт тогтоох хувийн баталгаа гаргах, барьцаа авах, тодорхой үйл ажиллагаа явуулахыг түдгэлзүүлэх, цагдан хорих зэрэг таслан сэргийлэх хэмжээг шүүгч авна гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, шүүгчийн гуравдугаар сарын 15-нд гаргасан Д.Мөнх-Эрдэнийг сулласан захирамж нь хүчинтэй. Хууль зөрчөөгүй гэсэн үг. Харин ерөнхий шүүгчийн шийдвэр үндэслэлгүй. Өөрөөр хэлбэл, ерөнхий шүүгч хуулийн дагуу прокурорын эсэргүүцлийг хэлэлцэхгүй байх ёстой байсан. Энэ нь өөрөө шүүгчийн хараат бус байдалд нөлөөлсөн үйлдэл боллоо. Нэг ёсондоо шүүгчийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцсон хэрэг.

Түүгээр зогсохгүй Шүүхийн тухай хуулийн 5 дугаар зүйлд заасан шүүх эрх мэдлийг аливаа этгээдээс хараат бусаар хэрэгжүүлнэ. Шүүхийн бие даасан байдлыг алдагдуулсан хууль тогтоомж болон хэм хэмжээний акт гаргахыг хориглоно гэж байдаг. Тиймээс ерөнхий шүүгчийн захирамжийг хүчингүй болгосон нь хууль бус үйлдэл боллоо гэж үзэж байна. Мөн энэ хуулийн 6 дахь хэсэгт заасан хууль дээдлэх нь шүүхийн зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн гэдэг. Ерөнхий шүүгчийн үйлдэл энэ зарчмыг ч давхар алдагдууллаа.

-Сэжигтэн яллагдагчийн 30 хоногийн баривчилгаатай холбоотой маргаан Д.Мөнх-Эрдэнийн үйлдлээс үүдэлтэй өрнөөд байна шүү дээ. Яг ямар зарчим алдагдаад байна вэ?

-ЭХХШТХ-ийн 14.10 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт цагдан хорих үндсэн хугацааг нэг сар байна гэдэг. Нэг ёсондоо энэ хугацаа хэрэг бүртгэл мөрдөн байцаалт прокурорын шатанд хэрэгждэг байх нь. Гэтэл шүүхэд шилжсэн хэрэгт хэргийн холбогдогчийг шүүх хурал болтол цагдан хорино гээд шүүгч үздэг болоод байгаа юм. Бүр нийтлэг болчихлоо. Шүүх хурал болтол хорино гэсэн хуулийн томьёолол ямар ч хуульд байхгүй. Энэ нь хүний эрхийн ноцтой зөрчил. Хуульчлаагүй практик болчихоод байна.

Сэжигтэн яллагдагчийг баривчлах, цагдан хорьсон шийдвэрийг биелүүлэх тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлд хоригдох этгээдийг ЭХХШТХ-д заасан үндэслэл, журмын дагуу эрх бүхий албан тушаалтнаас гаргасан шийдвэрт заасан хугацаагаар хорино гэж байгаа. ЭХХШТХ 14.10-т 30 хоног гээд заачихсан. Сэжигтэн яллагдагчийг баривчлах, цагдан хорьсон шийдвэрийг биелүүлэх тухай хуулийн 44 дүгээр зүйлд хоригдсон этгээдийг суллах журам бий. Энэ журмаар сэжигтэн яллагдагчийг хорьсон 30 хоногийн хугацаа дуусах үед хорих байрны захиргаа 24 цагаас доошгүй хугацаанд эрх бүхий албан тушаалтанд хугацааг сунгах эсэхийг тодруулж бичгээр мэдэгддэг. Хэрэв 24 цагийн дотор хариу ирэхгүй бол шүүхийн дарга, шүүхийн захиргаа хоригдогчийг нэн даруй суллах үүрэгтэй. Гэвч энэ хууль огт хэрэгжихгүй байгаа юм. Ийм байдлаар маш олон сэжигтний эрх зөрчигдөж байгаа. Шүүх хурал болтол хүнийг цагдан хориод байгаа нь залхаан цээрлүүлэх эрүү шүүлт яваад байна гэсэн үг. Энэ хуулийг УИХ-аар хэлэлцүүлж нэг мөр ойлгогдохоор тогтоохгүй бол шүүгч бүр өөр өөрийн ойлголтоор хуулийг буруу хэрэглээд байна.

-Д.Мөнх-Эрдэнийг дахин дахин цагдан хориод байгааг янз бүрээр тайлбарлаж байна. Ар гэрийнхний хувьд захиалгат үйл ажиллагаа гэж хардаж байгаагаа илэрхийлээд байгаа. Өмгөөлөгчийн хувьд прокурор, шүүгчийн үйлдлийг юу гэж харж байна вэ?

-Олон нийтийн сүлжээгээр шүүх, прокурор худалдагдсан байна. Нөлөө бүхий улстөрчдөд худалдагдсан, тэдний талд ажиллаад байна гэх зэргээр мэдээллүүд явж байна. Өмгөөлөгч миний хувьд арай тийм хэмжээнд хүрээгүй гэдэгт итгэж байна.

-Ерөнхий шүүгч хууль зөрчсөн гэлээ. Та гомдол гаргасан уу?

-Өнөөдөр /өчигдөр/ ЭХХШТХ-ийн 15.1 дүгээр зүйлийн 1 дэх хэсэг, 15.2 дугаар зүйлд хүсэлт гомдлыг эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны аль ч үед гаргаж болно, энэ хуулийн 14.1 дүгээр зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан эрүүгийн хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх явцад шүүх таслан сэргийлэх арга хэмжээг шийдвэрлэнэ гэсний дагуу, 14.6 дугаар зүйлд заасан барьцаа авах таслан сэргийлэх арга хэмжээгээр өөрчлүүлэх тухай хүсэлтийг шүүхэд өглөө. Хүсэлтийг хуульд зааснаар 24 цагийн дотор шийдвэрлэх ёстой. Маргааш /өнөөдөр/ шүүх хуралдах болов уу. Шүүх шударга шийдвэр гаргана гэдэгт итгэж байна.