Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдоржоос Дубайн гэрээтэй холбоотой асуудлаар зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Захиргааны хэргийн шүүхээс Дубайн гэрээтэй холбоотой шийдвэр гаргасан. Энэ асуудлаас үүдэж УИХ-ын гишүүн Болорчулуун та хоёр маргалдсан мэдээлэл байна. Та Захиргааний хэргийн шүүхийн шийдвэрт ямар байр суурьтай байна вэ?

-Эхлээд УИХ-ын гишүүдийн эрх үүргийн тухай асуудал. Гишүүд аливаа асуудалд шүүмжлэлтэй хандаж болно. Гэхдээ хуулийн хүрээнд үнэн юм ярих хэрэгтэй. Их хурлын гишүүд ордон дотор хов ярьж, гүтгэлэг тараах ажил хийдэггүй л учиртай юм. Харамсалтай нь, сүүлийн жилүүдэд Оюу толгой гэрээний талаар хов жив, хардлага гүтгэлэг тараах ажлыг ард нийт, сэтгүүчид бус Их хурлын гишүүд хийж байна. Үүнээс үүдэлтэй яриа хөөрөөнүүд гарч байна. Оюу толгойн гэрээ, Дубайн гэрээний хувьд 2009 онд Их хурал 57 дугаар тогтоол гаргаад Засгийн газарт зөвшөөрөл өгсөн. Зөвшөөрлийн хүрээнд Засгийн газар хөрөнгө оруулалтын гэрээ байгуулсан. Тухайн үед Ерөнхий сайд С.Баяр, одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга бид хоёр сайд байсан. Энэ гэрээ бол барууны орнуудын Монгол Улсад өмнө нь хийгдэж байгаагүй, хожим нь дахиад үл хийгдэх анхны том гэрээ. Зөвхөн ганц үйлдвэрийн асуудал биш. Үүнийг дагасан улсын аюулгүй байдал, бүрэн эрхт тусгаар тогтнол, улсын гадаад харилцаа зэрэг олон үр дагавартай гэрээ болсон. Гэрээг байгуулаад 10 жил болж байна. Энэ хугацаанд асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Одоогийн байдлаар ес орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдэж, Монгол Улсын ДНБ-ний жилийн орлогоос давах хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Эзгүй талд Монголын Засгийн газраас нэг ч төгрөг гаргалгүй энэ үйлдвэр боссон. Одоо далд уурхайн ажил ид явагдаж байгаа. Далд уурхай гэдэг газар доор 1300-1500 метрийн гүнд хийгдэж байгаа бүхэл бүтэн хот гэсэн үг. Энэ ажилд Рио Тинто компани, Дубайн төлөвлөгөөгөөр гадаадын 15 банк дотор ОУВС, Дэлхийн банк, Европын сэргээн бослогын банк зэрэг оролцож далд уурхайн ажил хийгдэж байна. Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээгээр тэнд 15 мянган хүн ажиллаж байна. 95 хувь нь монголчууд байгаа. Энэ төслийг тойрсон 20 гаруй мянган аж ахуйн нэгж ямар нэгэн байдлаар бизнесийн үйл ажиллагаа тэнд эрхэлж байгаа. Ийм том төсөл хэрэгжиж байна. 2017 онд намайг буцаж хууль зүйн яамд очсоноос хойш Оюу толгой компани Монгол Улсын Засгийн газар хооронд гурван асуудал яригдаж байсан.

-Ямар асуудлууд яригдаж байсан бэ?

-Нэгдүгээрт, танай Их хурал Оюу толгойн гэрээг зогсоох шийдвэр гаргах гэж байна. Гишүүд чинь тийм зүйл ярьж байна. Ажлын хэсэг байгуулагдаад олон удаа шалгаж байна. Энэ танай улсын байр суурь мөн үү. Хоёрдугаарт, танай захиргааны хэргийн шүүх дээр Дубайн гэрээг хүчингүй болгох маргаан явагдаж байгаа. Энэ танай Засгийн газрын байр суурь мөн үү. Гуравдугаарт, Татварын шалгалт орж акт тавигдсан. Татварын маргаантай асуудлыг гэрээндээ зааснаар эвийн шугамаар шийдье. Арбитрын шүүхээр шүүхдэлцмээргүй байна гэх санал тавьсан. Манайх албан ёсны хариулт өгөөгүй байсан. Ийм байдалтай бараг хоёр жил болсон. Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн дараа гэнэт нэг өдөр Захиргааны шүүх хуралдаад Ч.Сайханбилэгийн захирамжийг хүчингүй болгосон. Тэр гэрээг хүчингүй болгох хүртэл арга хэмжээ ав гэсэн УИХ-ын тогтоолын төсөл хэлэлцэгдэж эхэлсэн. Ерөнхийдөө Оюу толгойн төслийг шууд зогсоох нөхцөл үүссэн учраас нэмэлт хүндрэл гарсан. Монголд ирж болох эрсдэл, цаашид Монгол ямар замаар явах, гадаадын хөрөнгө оруулалт зэрэг асуудал ҮАБЗ-өөр яригдсан. Их хурал дээр дахиж ярьж байгаад эцсийн хариугаа өгөх байх.

Энэ компанийн хувьд хоёр талаас маш хүнд нөхцөлд ажиллаж байгаа. Нэг талаас Монгол Улс ногдол ашиг авч чадахгүй байна. Энэ гэрээг хүчингүй болгоно гэдэг. Нөгөө талд хөрөнгө оруулагчид бид Монголд ес орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн. Эргээд бидэнд юу өгөв гэж хоёр талын шахаасанд орсон талаар төлөөлөгчид нь танилцуулж байна лээ. Би энэ төслийг цаашаа үргэлжлэх ёстой гэсэн хатуу байр суурьтай байдаг. Монгол Улс тэр чигээрээ хөдлөөд энэ хөрөнгө оруулалтын гэрээг баталсан. Монгол Улс Европын холбооны улсууд, Америк, Англи, Австрали, ОУВС болон дэлхийн хамгийн том банкуудтай харьцах харьцаа тасрах гэж байгаа учраас би санаа зовоод байгаа юм. Түүнчлэн үүнийг зогсоовол дааж давшгүй маргаанд Монголын Засгийн газар орно. Энэ маргаанд ялагдах магадлал маш өндөр. Маргаанд ялагдаад маргааны зардал, хөрөнгө оруулалтыг буцааж төлж үйлдвэрийг зогсоогоод энэ үйлдвэрийн хувь заяа цаашаа хэрхэх нь мэдэгдэхгүй нөхцөл байдалд орно. Мөн ирээдүйд хүртэх байсан ашгаа хүртэл нэхнэ. Лондонгийн шүүхэд очно. Ийм хууль зүйн үр дагавар яригдаад байгаа учраас улсыг хүнд байдалд оруулж болохгүй гэж үзэж байгаа.

-Дубайн гэрээтэй холбоотой шийдвэрийг та юу гэж харж байна вэ?

-Дубайн төлөвлөгөөний тухайд гэнэт очоод гарын үсэг зурчихсан. Төлөвлөгөөг шүүмжлээд байгаа хүмүүстэй ижил байр суурьтай байдаг. Гэхдээ Ч.Сайханбилэг гэдэг хүн тэр төлөвлөгөөг батлах үедээ Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан нь үнэн. Монгол Улсын Засгийн газар, Ерөнхий сайд захирамж гаргаад энэ төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурах эрхийг Б.Бямбасайхан, Д.Ганболд хүнд өгсөн нь үнэн. Тэр төлөвлөгөөгөөр 15 банк хөрөнгө босгож, дөрөв орчим тэр бум ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг далд уурхайд хийчихээд байгаа нь ч үнэн. Хүний юм авчихаад аваагүй гэж зугталтай нь биш, бид. Ёстой л нөгөө бандан тас гэдэг юм 2015 онд болсон. 2015 онд Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд байх үед манай нам тэр Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд байсан нь үнэн. Ийм байдал бий болчихоод байгаа учраас асуудлыг их нухацтай шийдэхгүй бол болохгүй. Ойрын өдрүүдэд хөрөнгө оруулагчдын ТУЗ-ийн хуралдаан болж, энэ төслийг цаашаа явуулах уу, үгүй юү гэдэг асуудал тавигдчихаад байна. Ийм асуудал ярих гэж байхад нь Монголын захиргааны шүүх Ч.Сайханбилэгийн захирамжийг хүчингүй болгоод Их хурал нь зогсоох хүртэл арга хэмжээ ав гээд шийдвэр гаргачихвал энэ төсөл ямар эрсдэлд орох вэ. Лондонгийн шүүх дээр ялагдаад энэ улс дааж давшгүй өрөнд ороод дуусвал юу болох вэ. Хэн хожих вэ гэдэг асуудал байгаа. Хамгийн аюултай нь Монгол Улс ганцаардана. Хүч тэнцвэргүй маргаанд Монгол Улс орж сөхрөх аюул нүүрлэж байгаа учраас болгоомжлох ёстой.

-Бүлгийн хурал дээр маргалдсан шалтгааны тухайд?

-Оюу толгойг тойрсон хардлага сэрдлэг байж болох бүх хэмжээнээс давсан. Бүлгийн хурал дээр хурцадсан шалтгаан бол 200 сая ам.долларын хахууль авч энэ гэрээг байгуулсан гэх зүйл яригдсан. УИХ-ын гишүүн 200 сая ам.долларын хахууль ярьж байгаа бол одоо баримтыг нь гаргаж өг л гэдэг асуудал яригдсан. ҮАБЗ дээр энэ асуудлыг ярьсан. Аюулгүйн зөвлөлийн гишүүд энэ төслийг зогсоож болохгүй. Монгол Улсын эрх ашигт дааж давшгүй хохирол дагуулахаас гадна Монгол ганцаардаж, их гүрнүүдийн хайчинд хэрчигдэх аюул нүүрлэнэ гэдэгт санал нэгдсэн. Саарал жагсаалтад оруулахад Австрали, Англи, Канад гурав маш эрчимтэй ажилласан. Саарал жагсаалтад орох асуудал үүнтэй холбоотой байсан. Оюу толгойг зогсоох гээд байсан учраас сануулга өгч байгаа юм. Энэ төлөвлөгөөн доторх хамгийн ноцтой үг бол энэ төлөвлөгөөнд зөвхөн энд гарын үсэг зурсан талууд 100 санал нэгдэж өөрчлөлт оруулж болно гээд гарын үсэг зурчихсан.

-Гэрээг шинэчлэх талаар Засгийн газар санал тавьсан уу?

-Яриад л байгаа. Би гурван удаа уулзахдаа гэрээгээ шинэчил ээ гэж ярьсан. Энэ гэрээг Монголын ард түмэн ерөөсөө ойлгохгүй байгаа. Тал талаасаа ойлголцоод гэрээн дээр ажиллая гээд явж байгаа.

-Гэрээнд өөрчлөлт оруулах боломж байгаа гэж үзэх үү?

-Хоёр талаасаа тохиролцож чадвал хөрөнгө оруулалтын гэрээнд, төлөвлөгөөнд ч өөрчлөлт оруулах бололцоотой. Түүнээс гадна хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ гэж зүйл байна. Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээ сүүлд өөр журмаар батлагдсан Их хурлаар ороогүй. Одоо энэ төсөл ТЭЗҮ-гүй юм шиг зарим хүмүүс яриад байна. ТЭЗҮ-тэй байж үйлдвэр босдог юм ш дээ.

-Засгийн газраас тавьж байгаа саналыг Рио тинто яаж хүлээж авч байгаа бол?

-Рио Тинто жаахан зөөлрөх талдаа байгаа гэж би ойлгоод байна.

-Таныг Оюу толгойн гэрээг хамгаалсаар ирсэн гэх шүүмжлэл явж байна...

-Би хамгаалж байгаа нь үнэн. Энэ үйлдвэрийг зогсоож болохгүй. Шүүхийн маргаанд ялагдаж Монголыг дахин хорлож болохгүй. Энэ чинь зүгээр л хорлол. Ийм зүйл яриад байгаа хүмүүс сонгуульд ялагддаг ч юм уу, өөр өөрсдийн замаараа явна. 15 мянган хүн ажилгүй болбол эд нар төлөх үү, есөн тэрбум ам.долларын өрөнд орвол эд нар төлөх юм уу. Үгүй шүү дээ. Монгол Улс төлнө. Ард түмэн хохироод үлдэнэ. 250 сая ам.долларын хахууль авсан сайдынхаа нэрийг нь баримттай зарлаад АТГ-т өг өө. Ийм зүйл яриад гүйгээд байгаа гишүүд. 250 сая ам.доллар аваад эх орноо худалдсан сайд хэн бэ. С.Баяр, С.Баярцогт, Ц.Нямдорж юм уу хэн нь юм. Юм ярьж гүйгээд байгаа гишүүдээс нэрийг нь хэл гэж шаардана. Ингэж гүтгэж болохгүй. Монголын ирээдүйн хувь заяаг авч явах үйлдвэр шүү. Далд уурхайн бүтээн байгуулалт дуусаад бүрэн хүчин чадлаар ажиллаж эхэлбэл Эрдэнэт үйлдвэрээс зургаа дахин том үйлдвэр болно.

-Энэхүү төслийг зогсооно гээд байгаа хүмүүст ямар ашиг сонирхол байгаа юм бол?

-Төслийг зогсоочихоод яах юм гэхээр ямар ч хариулт хэлдэггүй. Шүүх дээр очоод ялагдаад бид асар их төлбөрт унана гэхээр болчихно оо л гээд байгаа юм. Яаж болгох гээд байгаагаа хэлэхгүй байгаа.

Б.Номин-Эрдэнэ

Эх сурвалж: Өдрийн сонин