Нэг. Гүн Балданцэрэнгийн удам

 

- Бага насны дурсамжийг тань хөндвөл?

 

- Би өөрийгөө их азтай хүн гэж боддог л доо. Миний эмээ, ээж нар намайг багаас минь л зөв хүмүүжил, зөв үзэл бодолтой болгох гэж хичээсэн. Эмээ маань  намайг төрөхөөс гарч ирсэн өдрөөс л надтай ярьж, харьцдаг байсан гэдэг. Би нэг нас хагастайдаа бараг чөлөөтэй ярьдаг болсон гэсэн. 2 настайдаа монгол хэлээрээ чөлөөтэй ярьж, бас орос хэлээр ярьж эхэлсэн.

 

 

- Ээж минь тэр үед Орост Казаний Их Сургуульд сурч байсан юм. Миний ээж бол нэлээд хатуу, зарчимч хүн, гэхдээ сөрөг талаасаа биш л дээ. Зодож занчаад юм уу, үгээр доромжилж биш, багаас минь "зарчим" гэдэг зүйлийг ойлгуулсан. "Бусад хүмүүст муухай ааш гаргаж болохгүй, бусдад тусалж, бусдыг хүндэлж бай, бусадтай сайхан харьцаж бай" гэхчилэн. Намайг 10, 11 нас хүртэл эмээ, ээж хоёр минь тэгж л өсгөж хүмүүжүүлсэн.

 

 

-Миний төрсөн аав монгол хүн байдаг. Намайг өсгөхөд нэг нас хагастайгаас минь хойш оролцоогүй.

 

- Гэр бүлийн зөв хандлага хүүхдийг сайнаар төлөвшихөд  нөлөөлдөг гэсэн санаатай тань санал нэг байна. Магадгүй энэ нь "удам сайт" гэж монголчуудын нэрлэдэг хүндэтгэлийн илрэл байж болох?

 

- Манай буурай эмээ болохоор Балданцэрэн гүнгийн ганц ач охин. Гүн Балданцэрэнгийн ганц ач хүү нь миний буурай  эмээгийн үеэл дүү түүхч, академич Ш. Нацагдорж ах байсан юм. Балданцэрэн гүн гэдэг хүн маань язгууртан угсааны, олон хэлээр ярьдаг, бичгийн өндөр чадвартай, дуу хөгжим урлагт авьяастай, бас дуртай хүн байсан юм билээ. Түүхч, академич Ш. Нацагдорж ах ээжид маань бидний өвөг дээдэс гүн Балданцэрэн гуай “Эрүү цагаан болжмор” гэдэг дууг бичсэн гэж хэлсэн юм билээ.Тийм хүмүүсийн удам угсаа нь гэрийн хүмүүжлээр дамжин үе уламжилж, үргэлжилж байсан хэрэг. Нэг ёсны гени нь удамшиж байгаа хэрэг гэх үү дээ.  Монголд маань болсон хэлмэгдүүлэлтийн үеэр буурай эмээ минь маш их зовсон гэдэг. Хэлмэгдэл эхэлсэн бараг эхний шөнө аав Доржсүрэнг нь баривчилж авч яваад тэр чигтээ сураггүй. Гэтэл шүүх хуралгүйгээр маргааш өдөр нь цаазалсан байсан нь цагаатгалын үеэр мэдэгдсэн.  Тэгээд л бүх хөрөнгийг нь 2-3 дахин хураагаад, язгууртан гарлаасаа болоод нийгэмд маш ихээр гадуурхагдаж их ч зовж зүдэрсэн юм билээ. Уг нь буурай эмээ маань 15хан настайдаа төрийн яаманд бийрийн бичээч хийж байсан, 1-р дунд сургуулийн 1926 оны анхны төгсөгч байсан.

 

 

- Тийм шүү. Удалгүй ээж нь нас барж, эмээ минь ганцаараа өнчин хоцорсон гэдэг. Их ч баян чинээлэг өссөн хэрнээ хожим нь ядуурч их зовсон болохоор маш ухаалаг, их ч хатуу болж төлөвшсөн байх. Өөрийнхөө тухай хааяа ярихдаа "Би баян айлын ганц охин байсан ч гэсэн хэзээ ч буруу эрхэлж байгаагүй. "Өсөхийн жаргалыг жаргалд бүү бод. Өглөөний нарын наранд бүү бод" гэж сургадаг байсан. Монгол хэл бичгийг төгс эзэмшсэн, их ч уран, бүх л төрлийн хөгжмийн зэмсгийг эзэмшсэн, маш сайхан дуулдаг хүн байсан. Их ч зарчимч, зөв бодолтой хүн байсан гэсэн. Тэр буурай эмээгийн маань бага охин нь миний эмээ юм.

 

- Амьдралд "хат суусан" бүсгүй хүн, хэзээ ч өөрийн үнэт чанараа алддагүй гэдэг. Тэр тусмаа өөрийн үр хүүхдүүдээ хүртэл тэгж өсгөдөг.

 

-Эмээ маань яг л ээжийнхээ зарчмаар хүмүүжиж өссөн. Эмээ маань болохоор  "бусдын буянд даган баясах ёстой" гэж ярьдаг, угаасаа ч тийм л хүн байлаа. Манай эмээ Саранчимэг гэдэг нэртэй. Хилийн комисст бичиг хэрэг, бичээчийн ажил хийдэг болохоор их ч аялдаг хүн байж.  Хаалгаар ороод очиход л эмээгээс минь гэрэл цацарч байгаа юм шиг нүүр дүүрэн сайхнаар инээгээд л сууж байдаг тийм их эерэг энергитэй хүн байсан. Бусад хүмүүсийн сайн сайхан яваад  баярлаж инээгээд л "үгүй, тэр найзад минь тийм сайхан зүйл тохиолджээ", "тэр тэгж сайн явна гэнээ" гээд л өөрт нь тийм их сайхан зүйл тохиолдсон юм шиг л чин сэтгэлээсээ л баярладаг. Маш их хөдөлмөрч. Хоёр охин төрүүлсний том охин нь  миний ээж. Хоёр охиноо л сайн хүн болгох гэж, сайн ээж байх гэж их ч хичээж зүтгэсэн. Миний ээж бас сайн ээж байхыг өөрийн карьер, нэр алдраас илүү чухалчилж ухамсартай сонголт хийсэн юм.

 

-Танай удам судар их гэгээлэг, сэхээтэн хүмүүс байжээ. Ээж тань ч бас тэдний сайн үргэлжлэл байсан байхаа?

- Ээжийг минь Алтанзаяа гэдэг. Багаасаа л бас мундаг хүүхэд байж. 1986 онд тухайн үед Монголдоо хамгийн шилдэгт тооцогдох Нийслэлийн 1-р 10 жилийн дунд сургуулийг "алтан медаль"- тай төгссөн. Ээж минь 5,6 настайгаасаа л биеэ дааж бүх зүйлийг өөрөө хийдэг байсан гэдэг. Дүүгээ харна, гэрийн бүх ажлаа хийнэ, өдөр бүр хоолоо хийнэ,  хичээлээ давтана, тэгээд зогсохгүй орой болгон эмээгийнхээ нурууг барьж өгдөг байж. Эмээ минь ядарч байгаа байх гэж бодсондоо шүү дээ. 1-р ангид орохдоо л энэ сургуулийг "алтан медальтай төгсөнө" гэж өөртөө зорилго тавиад, 40 улирал тасралтгүй "онц" сурсан юм билээ. Хөгжимд бас авьяастай, бас сайхан дуулна шүү дээ. Тухайн үеийн нийгэмд "урлаг хөөнө" гэдгийг бол дорд үздэг байжээ.

 

- Тэр үед ч тиймэрхүү хандлага байсан байх шүү. Харин "онц" сурдаг хүүхдүүдийг төрийн бодлогоор хэрэгтэй мэргэжлээр  гадаадад болоод дотоодод сургадаг байсан.

 

- Ээж минь ер нь "номын хүн" л дээ. 10-р ангиа төгсөхөд нь Болгарын консерваторт сургах тэтгэлэг ирэхэд татгалзаад,  ОХУ-д Казаний Их Сургуульд "социологч"-ийн мэргэжлээр суралцаж бас "онц" дүнтэй төгссөн гэдэг. Ээжийгээ Казаньд сурч байх үеэр би төржээ. Сонин тохиолдол шүү. 1989 онд эмээ минь бурхан болж, эмээгээ бие барснаас хойш яг 9 сарын дараа би төрсөн юм. Монголчууд маань их бэлгэдэлтэй ард түмэн шүү дээ. Хүмүүсийн үхэж төрөх хүрдэнд "эргэж төрдөг" гэж үздэг хүмүүс олон бий. Ээж минь болохоор намайг мэндлэхэд, "эмээгээ эргэж төрлөө" гэж бодсон гэдэг.

 

- Одоо би 24 настай. Гэтэл ээж минь яг миний одоогийн насан дээр Казаний ИС-иа төгсөөд МУИС-д багшаар ажиллаж эхэлсэн байдаг юм. Тэгэхээр миний насан дээр ээж минь өөрийгөө болон гэр бүлээ бүрэн авч явах чадвартай, бас нийгэмд өөрийн гэсэн байр суурьтай болж байжээ.  МУИС-д багшилж байгаад Энэтхэг рүү аспирантурт суралцахаар явсан юм. Тэр үед би 5 настай л байсан юм уу даа.

                                            

                                Хоёр. Энэтхэг орон миний төлөвшилд сайнаар нөлөөлсөн

- Яагаад заавал Энэтхэг рүү суралцахаар сонгож явсан юм бол?

 

- Ээж минь Энэтхэг улс руу аспирантурт шалгалт өгөөд тэнцэж, Энэтхэг Улсын тэтгэлгээр суралцахаар явсан юм билээ. Ээж минь энэ сонголтыг хийхдээ өөрийгөө хөгжүүлэхийн зэрэгцээ намайг бас зөв сайнаар өсгөж хүмүүжүүлэх талаар бодсон байх. Би заримдаа боддог юм, "юм болгон цаанаасаа учиртай гэж". Ээжид минь Энэтхэгээс гадна зөндөө л сонголтууд байсан. Европ, Австрали эсвэл Америк руу явахаар хөөцөлдсөн бол хэзээ нэгэн цагт болох л байсан юм шиг байгаа юм. Гэтэл ээж минь шууд л Энэтхэг орныг сонгосон. Хүмүүс," Ажил хийж болдоггүй, тийм бага тэтгэлэгтэй газарлуу яах гэж явах гээд байгаа юм бэ?" гэж асуухад нь ээж "Сурах гэж явж байгаа, тэр тэтгэлэг нь хичээлээ хийгээд суухад хангалттай бол явна" гэсээр явсан гэсэн. Бид Энэтхэгт очсон нь миний нүдийг нээсэн.

 

Ads by Info- Магадгүй төсөөлж байгаагүй нийгэм, төсөөлөх ч аргагүй ертөнц байсан байх л даа?

- Энэтхэгт 5 жил сурч амьдрахдаа туйлын ядуу болоод хязгааргүй баян хүмүүсийг бүгдийг нь харж байлаа. Туйлын ядуу хүмүүсийг харах маш хэцүү. Туйлын ядуу гэдгийг монголчууд маань  төсөөлөх  ч аргагүй. Яг үнэндээ өдийг хүртэл монголчууд маань "туйлын ядуу" гэдгийг үзээгүй хүмүүс шүү дээ. Тэр туйлын ядуу, хязгааргүй баян хүмүүсийн амьдралыг харьцуулахаас л амьдралын утга учрыг ухаарах эхлэл минь тавигдсан биз.  Хэрэв би тэр үед Америкт ирсэн бол энэ бүхнийг тэгж мэдэрч, ухаарах боломж олдохгүй байсан байхаа. Материаллаг хэрэглээг шүтсэн Америк оронд өссөн хүн болгоны нүд тэгж нээгдэх болов уу даа?

 

- Магадгүй юм, гэхдээ сонин харьцуулалт байна шүү? Энэтхэгийн хаана нь амьдарч байсан юм бэ?

 

- Өмнөд Энэтхэгийн Керала мужид. Тэр нутаг бол "Бурханы суугуул нутаг" гэж алдаршсан маш сайхан газар. Хүмүүс нь их энгийн, найрсаг, бүх л шашин зэрэгцэн оршдог газар. Би тэнд очоод католик шашны хувийн сургуульд сурч байлаа. Надад хамгийн анх англи хэлээр "А" үсэг заасан багш маань гэлэнмаа байв. Библийг сонирхож судлах боломж гарсан. Христийн сүмд ороод залбирна. Хичээлийн өмнө, дараа Христийн залбирал, Хинду залбирал хийдэг байв. Би бас 7-10 насандаа алдарт Сера, Гоманг, Жүдмэд хийд рүү Далай Багшийн айлтгалд суухаар байнга аялж, Далай багшид 2 ч удаа бараалхаж байсан. Тэр үеэс л буддын шашны утга учрыг илүү гүнзгий ойлгох болсон. "Хамаг амьтны тусын тулд" гэдэг бараг л хүн бүхний амны уншлага болосн тэр үгийн жинхэнэ утгыг ойлгож, амьдралаа тийм зорилгод нийцүүлэхийг хичээж эхэлсэн.

 

- Олон шашны сургаалиуд болон ертөнц хийгээд амьдралыг үзэх үзэл нь чиний сэтгэлд өөр өөрөөр туссан байж болох?

 

- Намайг багадаа уйлахдаа "ээж ээ" гэж дуудахын оронд "Бурхан минь ээ, намайг өршөө" гэж дууддаг байсан тухай ээж минь надад хожим нь хуучилж байсан. Энэтхэгт 5 жил католик сургуульд сурч байхдаа, өдөр болгон 30 минут эрхи эргүүлж Буддын маани уншиж, өглөө орой бүр сунаж мөргөдөг байв. Манай хажуу хөршүүд хинду шашинтай хүмүүс байлаа. Тэднийг мөргөлөө хийхэд нь бас дагаж сууна. Мусульман шашинтай эмэгтэйчүүдийг дагаад дал модны мөчрөөс самар унагахыг нь харж гүйнэ. Энэ бүхэн маань намайг бүх шашны талаар номноос биш, амьдралаас гаралтай өөрийн гэсэн ойлголттой болоход тусалсан юм даг. Манай байшин дандаа лалын шашинтан ихтэй газар байж таардаг, өглөө яг сайхан унтаж байхад цагаан хоолойгоор “Аллах!.....” гээд л уншиж өгнө дөө. Өдөрт өчнөөн удаа давтан мөргөл үйлдэнэ. Хүмүүсийн оюун санаагаа цэгцлэхэд гаргаж буй цаг, сахилга батыг бишрэмээр. Буддын лам нар бас хийддээ хар үүрээр номоо хурна, харанхуй болтол анги ангиараа чойр буюу ном хаялцана, дэлгүүр гуанз, зочид буудал тэр бүхнээ өөрсдөө ажиллуулж, арчилна. Гол нь сүсэгтэн олондоо бие сэтгэлээрээ үйлчиж, өглөг барьц горилох биш, харин биднийг номондоо сайн шамдаг гэж их зүйлийг өгдөг байсан. Энэ бүхэн миний нүдийг нээсэн дээ. Их ч зүйлийг харьцуулж өөрийнхөөрөө ойлгоход тус болсон.

 

 

- Миний хувьд шашин бол нэг л зүйлийг олон талаас тайлбарлах гэж оролдсон сургааль, дадлагын цогц юм л даа. Байгаль орчин, ахуй соёлоос шалтгаалаад өөр өөр хэлбэр, бас түвшинд хүрсэн гэх үү дээ.  Би Кералад амьдарч байхдаа шашны хагарлыг мэдэрч байгаагүй. Биднийг өөрсдийгөө буддист гэж хэлэхээр илт биширч, хүндэлсэн харцаар хараад байдаг байсан. Тэгэхнээ харин, амьтны амь хөнөөдөггүй, амьтан идэх нь битгий хэл хорхой шавьж ч алдаггүй, тэр бүгдийг эхтэйгээ зүйрлэдэг нигүүлсэнгүй шашинтнууд, хамгийн эвлэрэнгүй энэрэнгүй гэж хүндэлсэн юм билээ. Уг нь хүн болгон шүтдэг шашныхаа номлолыг жинхэнэ утгаар нь ойлгож дагах юм бол, ав адилхан "Хайр, нинж"-ийн тухай бүгдээрээ л мэдрэх болно. Гэхдээ дийлэнх шашны сургааль, ялангуяа дэг жаяг дотор хүмүүс өөрсдийн   ухвар мөчид үзэл бодлоо шингээж амжсан байдаг учраас хоорондоо зөрчилддөг. Хүн болгон шашныхаа мөн чанарыг гүйцэд ойлгоогүй гэдгээ эхлээд хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй.  Хүн болгон бурханд итгэдэггүй байж болноо, гэхдээ хүн болгон аз жаргалд, амар амгаланд итгэдэг. Хүн болгон сайн сайхан руу тэмүүлж амьдардаг.

 

- Би ч бас чиний энэ үзэлтэй санал нэг байна. Хүн болгон амар амгалан байхыг хүсдэг, гэхдээ тэр нь өөрийнх нь дотоод сэтгэлд оршиж байдаг байх?

 

- Би 14 настай байхдаа Зопа ринбүүчи багшийн бичсан номонд "Энэ номыг уншсан хүн хамаг амьтны тусын тулд үтэр түргэн гэтэлгэх номын багштайгаа учрах болтугай" гэсэн ерөөл тавьсныг харж, өдөр бүр залбирч эхлээд удалгүй Төгс Гэгээрсэн  Их Багштайгаа учирсан. Чин Хай багш надад Аръяабалын (тарнийн) бясалгалын аргаа уламжилж энэ олон шашин суртахууны чанад дахь үнэнийг ойлгуулсан хүн. 5 сахил сахиж, өдөрт дор хаяж 2 цаг хагас бясалгаж, чанагуух ертөнцийн тухай мэдлэгт суралцаж эхлээд 10 жил болж байна. Эмэгтэй хүн "Их Багш" байх амаргүй. Хүн бүр гэгээнтнийг нэг бол сахалтай өвгөн, эсвэл лам багшийн дүрээр төсөөлдөг. "21 Дарь Эх", "Янжилхам бурхан"-ыг үлгэр гэж боддогоо л болих хэрэгтэй.  Миний багш бол мундаг дайчин эмэгтэй. Бусдаас өргөл барьц авдаггүй. Амьдрал нь бусдын төлөө 100 хувь золиос болсон хүн. Биднийг сэрээж ухааруулахын тулд өөрөө "алиа салбадай" болохоос ч буцахгүй. Би үг, сургаалийг нь сонсдог, заасан аргаар нь бясалгадаг, түүнийхээ төлөө би сохор зоос ч өгч байгаагүй. Жинхэнэ багшийн нэг шинж энэ гэдгийг "Ламрид" бичсэн байдаг.  Чин Хай багш бүх шашныг нэгтгэсэн. Би 17 настайдаа Тайланд улс дахь олон улсын арга хэмжээний Азийн хамгийн том төвд  70 гаруй орноос 50 000 орчим авшигтан шавь нар нь Чин хай багштай цуг энх тайвны төлөө бясалгал хийхээр цуглаж байхад очиж байв. Хаашаа л харна олон янзын шашин шүтлэгтэй хүмүүс. 6 настай балчраас 60-70 настай хөгшид, Ази, Африк, Европ хүмүүс цугласан байхыг харахад дэлхий тэр чигээрээ цугласан юм шиг л сэтгэгдэл төрж байлаа. Түүнийг харж байхдаа надад "Хэрвээ хүмүүс бүгдээрээ зөв эерэг бодолтой байхыг хичээгээд эхлэх юм бол, дэлхий диваажин болох юм байна" гэж бодогдсон шүү.

 

 

- Тэр арга хэмжээнд Монголоос 280 орчим хүмүүс очсон. Бясалгалын завсар чөлөөгөөрөө байлгах гэж "Таван од"той зочид буудалд биднийг 7 хоног байрлуулсан юм. Гэхдээ тийм ч үнэтэй байгаагүй л дээ, хоолтойгоо нийлээд нэг хүн  300 гаруй доллар л төлсөн. Гэтэл биднийг Монголдоо буцаж ирсний дараа Чин Хай Багш маань тэр бясалгалд оролцсон хүн бүрд 57 доллар илгээсэн байсан. Түүнийгээ "Хүмүүсийн төлбөрөөс хоол, байранд зарцуулаад, үлдсэн мөнгийг оролцсон бүх хүмүүстээ тэгш хуваагаад илгээлээ" гэж тайлбарласан байсан. Тийм үнэнч, шавь нартаа асар их үлгэр дуурайлтай Ба