Өнгөрөгч долоо хо­ногт манай улстөрчид “сэ­рүүн зүүд”-нээсээ сэрлээ. Төсвөө баталсан да­руй­даа тодотгож түүхэн “ам­жилт” тогтоосон тэд 2015 оны улсын төс­вийг 900 гаруй тэр­бумаар та­нах, орлого, зарлагыг тэн­цүү­лэх нөр их ажилдаа бие сэт­гэлээ чилээсэн хэрэг. Гэвч бо­дит амьдрал дээр та­наж сүйд болоод байгаа тэр мөн­гө нь эдийн засагт байхгүй нь ха­рамсалтай. Зүгээр л “мө­рөөдөж” тавьсан тоогоо эргэж за­сах гэж сэрүүн зүүдэлж явс­ны­гаа л эргэж харсан хэрэг юм.

Үүнийг нэг л их ажил хийсэн аятай сурталчилж, байнгын хо­рооны хуралдаанаар шөнө орой­гүй  авч хэлэлцсэн нь хачирх­маар. Ухаандаа бол байхгүй тоо тавьсныгаа л баллуурдаж арил­гах ажилд хоёр ч долоо хо­ног зарцуулах гэж буй хэ­рэг.  Үүнээс гадна 2015 онд бид хэрхэх вэ, ямар замаар урагш­лах вэ гэдэг асуудлаар УИХ-ын гишүүд, Засгийн га­зар, Монголбанк, Сангийн сайд­тай­гаа хамт сэтгэлээ чи­лээж, энэ талаар нэлээд олон асуудал шийдсэн нь харин энэ долоо хоногийн хамгийн гэрэл­тэй мэдээ болж байна.

Өөрөөр хэлбэл, энэ сарын 13-нд хуралдсан Санхүүгийн тогт­вор­той байдлын зөвлөл эдийн засгийн нөхцөл байдал, цаа­­шид авч хэрэгжүүлэх арга хэм­жээний талаар гурван заалт бү­хий дүгнэлт гаргаж Засгийн га­зар, УИХ-д хүргүүлжээ. Энэ­хүү зөвлөмжөөс хамгийн ан­хаа­рал татсан хэсэг нь эдийн засгийн хэллэгээр Мак­ро бод­логын өөрчлөлтийн нэгд­сэн төлөвлөгөө /CMAP/ буюу эн­гийнээр тайлбарлавал 2015-2016 онд эдийн засгийн ямар сон­­голтыг хийвэл бид хүндрэл­тэй байдлаас гарч чадах вэ гэ­сэн ерөн­хий төлөвлөгөө юм. Энэ тө­лөвлөгөөнд эрх баригч бо­лон сө­рөг хүчний дэвшүүлсэн сана­лыг ч тусгаж зөв, буруу сонголт хэмээн ангилсан аж.

Зөв сонголтод улс төрийн намууд нэгдэв

Макро бодлогын өөрчлөл­тийн нэгдсэн төлөвлөгөөний хү­рээнд дөрвөн сонголтыг дэв­шүүлжээ. Буруу сонголт, Завс­рын 1, 2, зөв сонголт гэсэн сон­голт бий. Эндээс улстөрчид, Зас­гийн газар нэг сигналтай бай­хын тулд  2015 оны төсвөө та­наж 2014 оны төвшинд байл­гах буюу дээр хэлсэнчлэн хөөс­рүүлсэн төсвөө 900 гаруй тэр­бумаар танах ажлыг хийх, төс­вийн орлого зарлагыг хар­галзан +18 хувь, +16 хувиар нэ­мэгдүүлэхээр баталсныг буу­руулах явдлыг нэн тэргүүнд хийх аж. Мөн өдгөө 800 сая ам.долларын хэмжээнд бай­гаа гадаадын шууд хөрөнгө оруу­лал­тыг даруй гурав дахин нэ­мэг­дүүлж 2-2.5 тэрбумд хүр­гэхэд санал нэгдэх учиртай.

Ин­гэхийн тулд улстөрчид Оюуто­гойг ямар ч байдлаар байсан энэ онд урагшаа явуулах нь зөв гэж үзэж байгаа гэнэ. Хэн хариуцлага хүлээх нь гол биш. Хэсэг бүлгийн улстөржилт, по­пулистуудын тээг садааг үл тоон энэ ордын хоёрдугаар шат­ны хөрөнгө оруулалтыг эх­лүүлэхгүй бол бидэнд ямар ч ирээ­дүй харагдахгүй байгаа юм. Оюутолгой Монголын эдийн за­саг хөдлөх хоёр гол урсгал дээр “хавх” тавьчихсан.

Ойд төөрсөн энэ ард түмэн Хятадын Засгийн газ­рыг түших, эсвэл бидэнд гуйж мөргөн, тохирох гэсэн хоёр­хон зам байгаа гэдгийг мэ­дэ­хийн дээдээр мэдэж байгаа уч­раас аль алийг нь өөрийн талд ашиг­тай шийдүүлэхээр улайрч бай­на. Тиймээс тавьсан хавханд нь гэмтэл их авахгүй орчихоод, да­раа нь эвтэйхэн мултрах арга чар­гыг л эрэх ёстой хэмээн са­нал нэгдсэн гэх. Цаашлаад га­даад валютын орох урсгалыг нэ­мэгдүүлэх зорилгоор хоёр тэр­бум ам.долларын орох урс­галыг нээх буюу өрийн таацаа өн­дөрсгөхөд намууд нэгдэж эхэл­жээ.

Төсвийн тогтвортой байд­лын тухай хуулиар Мон­гол Улсын гаднаас авах өр, зээл ДНБ-ий 40 хувьтай тэнцэх учир­тай. Харамсалтай нь одоо хуу­лиа зөрчөөд 55.2 хувьд хүр­чихээд байгаа юм. Энэ тоог хуульд нийцүүлэхийн тулд хуу­лиа өөрчлөх шаардлага бай­гаа ч сөрөг хүчин гэж байсан МАН-ын улстөржилт төслийг уна­гаж хуулиа зөрчсөн хэвээр цааш­лах болоод байгаа юм. Тэг­вэл энэ гацаанаас гарахаар Зас­гийн газар өчигдөр Төсвийн тогтвор­той байдлын тухай хуулийг да­хин өргөн мэдүүллээ.

Энэ хү­рээнд өрийн таацыг 60 болгож хууль­даа нийцүүлэх юм байна. На­муудын ойлголцол нэг цэгт очвол энэ асуудал баасан гара­гийн чуулганаар дэмжлэг авах ма­гадлал бий болчихлоо. Дээр дурьд­сан зөв сонголтуудыг хийж өрийн таацыг 70 хүртэл нэ­мэг­дүүлснээр 2015 онд суурь хүндрэлээс сугарахгүй юм гэхэд ядахдаа “амь тариа” зал­гуулж чадах юм. Ханшийн ог­цом сулрал байхгүй болж ам.доллар тогт­вортой төвшинд буюу 1600-1700-д байна. ДНБ-ий бо­дит өсөлт 5-6 хувьд хүрэх, эдийн засаг агшихгүй байж 10 хувь хүртэл сэргэнэ.

Цаашлаад ху­вийн хэвшилд ирэх дарамт ба­гасч, санхүүгийн салбар тогтвор­жино. Улсын зээлжих зэрэглэл ч өснө гэсэн дүгнэлтэд Засгийн га­зар, УИХ хүрсэн бо­лолтой. Энэ талаар УИХ-ын ги­шүүд чуулганы хуралдаанаар хаалттай мэдээлэл сонсч, хө­рөнгө оруулалтаа нэмэхгүй­гээр, Оюутолгойгоо урагшлуулахгүй­гээр явахгүй юм байна. Мөн зээл авч амь тариа хийхээс өөр эдийн засгаа бид аврахгүй гэд­гээ хүлээн зөвшөөрчээ.

Буруу сонголт буюу гараа хумхиад тусламж хүсье
 
Энэ сонголтыг хийх шиг амар­хан зүйл үгүй. Олон ул­сын валютын сан /ОУВС/-аас тусламж хүсч валют авах ху­­вилбар. УИХ-ын гишүүн Ч.Хү­рэлбаатар “Хямралаас га­рахын тулд шинээр дугуй зо­хион бүтээх шаардлагагүй” хэ­мээн ярьжээ. Түүнтэй санал нэг байгаа хүмүүс сөрөг хү­чинд ч, олонхид ч, бие даагч­дын дунд ч олон бий. Хям­ралаас гарахын тулд бид ши­нээр ямар нэг зүйл зохион бү­тээх шаардлага байхгүй.

Хүнд­рэл үүсэх шалтгаанаа л зөв оношилж, гарцыг зориг­той­гоор хийх асуудал л бай­гаа юм. Гэхдээ л зээл үү, тус­ламж уу гэдгээ сонгох нь. Өрийн таацаа нэмэхгүйгээр хям­ралаас гарах талаар яриа нь ОУВС-аас тусламж хүсэх буюу “Стэнд бай” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж хямралаас гарах явдал гэнэ. Харин үр дүнг нь тэд тооцоолохгүй. Валютын орох урсгал нэмэгдэж л байвал га­рах үр дагавар сонин биш.

Зээл авахаас тусламж хүсэхийг илүүд үзэж байгаа хэрэг. Хэр­вээ энэ сонголтыг хийвэл төс­вийн орлогоо 1.4 их наядаар та­нах, өрийн таац адилхан л 64 хувьд хүрнэ. С.Бямбацогт нарын гишүүд үүнийг л өрөө нэ­м­эхгүйгээр хямралаас гарах хэ­мээн тодорхойлоод байгаа хэрэг. Ханш улам суларч, 2015 онд доллар дунджаар 2060-д хүр­нэ. Санхүүгийн тогтворгүй бай­дал, аж ахуйн нэгжийн да­рамт, мөнгөний бодлогыг ог­цом хатууруулж одоо бай­гаа­гаа­саа ч дордох нөхцөл бай­дал үүснэ. Эдийн засгаа аг­шааж, ажил­гүйдлийн төвшин нэ­мэг­дэнэ гээд дурьдаад байвал маш олон сөрөг талтай.

“Стэнд бай” хөтөлбөрийг 2008-2009 оны хямралын үед 42 орон ашиглаж байжээ. Одоо бол Иордан, Тун­нис, Румын, Украйн, Гүрж зэ­рэг дотоод эдийн засаг нь улс тө­рийн тогтворгүй байдлаас үүдэн хямарч, эдийн засаг нь эцэстээ хүрчихээд байгаа зургаан улс энэхүү хөтөлбөрийг ашиглаж байгаа. Ямар ч улс өөрөө өөрийн үнэ цэнээр урагшлах нь илүү ашигтай. Байгаа юмаа барьцаалаад ч болов зээл аван хөгжихийг чу­халчилдаг.

Тэр ч утгаараа дайн байлдаантай, эдийн засаг нь тартагтай тулчихаагүй Мон­гол Улс тусламжийг бус зээл аван хөгжих гарцаа зөв то­дор­хойлмоор байна. Бидэнд уул уурхайн асар их баялаг бий. Үүн дээрээ түшиглэн хөг­жих боломж байна гэдгийг дэлхий дахин судалчихсан уч­раас би­­дэнд мөнгө өгье, бүтээг­дэ­хүү­нээ зах зээлд гарах ажил хий, үйлдвэрээ барь хэмээн ша­хаж байна.

Зээл өгөх хүмүүс нь итгээд, өгөх гээд байхад авах­гүй хэмээн өөрсдийнхөө га­рыг хүлж байгаагаас өөрцгүй асуу­дал өнөөгийн төр, засагт үүс­чихээд байна. Ямартай ч бид “чөтгөрийн тойрог”-оос хэр­хэн гарах вэ гэдэг энэ хө­төл­бөрөөр зөв тодорхойлж сон­гол­тоо хийж чадвал 2015 онд ард түмнийхээ халаасыг ухал­гүй­гээр аж үйлдвэрийн сал­ба­раа  хөл дээр нь босгоод авах амь тариатай болох нь ээ.